بحث دیگر در اركان حركت، بحث زمان است. هر حركتی نیازمند به زمان است.
اینها از زمان به «ما علیه» تعبیر می كنند. اینجاست كه بحث دامنه دار و طولانی زمان
مطرح می شود. اصلا آیا زمان در خارج وجود دارد؟ ما حقیقة الزمان؟ آیا زمان
می تواند طرف (یعنی نهایت) داشته باشد، یا اینكه طبع زمان اقتضا می كند كه اول و
آخر نداشته باشد؟ هل یتقدم علی الزمان شی ء غیر الباری؟
بعد به مناسبت بحث زمان، بحث «آن» و اقسام «زمانی» مطرح می شود. آنوقت
بحث «حركت توسطی و حركت قطعی» هم اینجا قابل طرح است، كه البته آن را در
جای دیگر هم می توان قرار داد.
در این كتاب فصلهای متعددی به صورت متفرق درباره زمان داشتیم كه همه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 683
باید تحت عنوان «زمان» مطرح شود. از جمله بحثهایی كه درباره زمان باید مطرح
شود بحث مهم «سرعت و بطؤ» است. مرحوم آخوند این بحث را به طور متفرق،
گاهی تحت عنوان «سرعت و بطؤ» و گاهی ضمن بحث «فی أن كل جسم لابدّ و أن
یكون فیه مبدأ میل مستقیم أو مستدیر» مطرح كرده اند.
پس دیدید كه اگر بعد از فارغ شدن از بحث تعریف حركت، بحث اركان حركت
را ذكر كنیم چه قدر از بحثهایی كه به طور متفرق در این دو مرحله ذكر شده، در باب
محرك یا باب متحرك یا باب مسافت یا باب مبدأ و منتها یا باب زمان داخل
می شود.