مطلب دیگری كه می خواهیم بیان كنیم مربوط می شود به عبارت «و لمّا كان امتناع
اللاتناهی بحسب الشدة. . .
[1]» . مرحوم آخوند مطلبی را در ضمن حرفهایی كه قبل از
این از خواجه نقل كردند بیان كردند كه مطلب درستی بود. ایشان گفتند: لا نهایت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 577
بودن یك قوه جسمانی از نظر شدت، ولو بالعرض (یعنی ولو به تبع اثرش) محال
است؛ چون قوه جسمانی اگر بخواهد از نظر اثر لا نهایتِ شِدّی باشد، معنایش این
است كه حركتش در لازَمان واقع شود. توضیح اینكه: وقتی قوه را به تناهی و
لاتناهی متصف می كنیم، به اعتبار اثرش است. یكی از لا تناهی ها لاتناهیِ شِدّی
بود. وقتی جسمی حركت می كند (چه با معاوق چه بدون معاوق) مسافتی را در
زمانی طی می كند. هرچه قوه بیشتر باشد، جسم مسافت را در زمان كمتری طی
می كند. بنابراین اگر قوه در حدی بیشتر باشد كه غیرمتناهی باشد معنایش این است
كه شدت حركت، غیرمتناهی باشد. شدت غیرمتناهی یعنی از نظر كوتاهی زمان به
صفر برسد، و این یعنی آنِ شروع و آنِ پایان حركت یكی باشد و حركت اساسا زمان
نداشته باشد. چنین چیزی محال است و با ماهیت و واقعیت حركت و با حركت
بودنِ حركت سازگار نیست
[2].
بسیار خوب، این مطلب درست است. ولی بعد ایشان این طور گفت: چون
بالضروره ممتنع است حركتی غیرمتناهیِ شِدّی باشد، پس فلا شكَّ أنّ التأثیر
القسریّ إنّما یختلف باختلاف القابل المقسور. اشكال ما به این مطلبِ دوم است.
مطلب اول این است: چون حركتِ غیرمتناهی شدةً محال است پس حركت باید از
نظر شِدّی متناهی باشد. و مطلب دوم كه مورد مناقشه ماست اینكه: آنوقت اختلاف
این شدتها در چیست؟ می فرماید: فلاشكَّ كه تأثیر قاسر به اختلاف قابلِ مقسور
اختلاف پیدا می كند؛ یعنی منشأ اختلاف در شدت، فقط و فقط قابل است.
اینجا ممكن است دو مناقشه مطرح شود. یك مناقشه این است: چرا شما این را
به تأثیر قاسر (یعنی به تأثیری كه قوه قسری باشد) اختصاص دادید در حالی كه قوه
طبعی هم همین طور است؟ همان طور كه قوه قسری نمی تواند تأثیر غیرمتناهی
داشته باشد و حركت غیرمتناهی از قوه قسری محال است، حركت غیرمتناهی از قوه
طبعی هم محال است. پس همان طور كه اختلاف مراتب این به اختلاف قابلِ مقسور
است، در آن هم می گوییم: اختلاف مراتب به اختلاف [قابل ] است. خلاصه چرا شما
این مطلب را به تأثیر قسری اختصاص دادید؟
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 578
این اشكال را ممكن است كسی این طور جواب دهد: الان بحث ما در قوه قسری
است؛ یعنی به اصطلاح، این قید ما قید اخراجی نیست.
[1] - . اسفار، ج 3، ص 222.
[2] - . این مثل طفره می شود؛ نظیر اینكه بگوییم: جسمی مسافتی را طی می كند ولی در همان «آن» كه در
نقطه اول است، در نقطه آخر هم هست و مراتب وسط را طی نمی كند.