اما حركت جوهری؛ آیا حركت جوهری قسری هم وجود دارد؟ یعنی آیا ممكن
است یك تغییر جوهریِ قسری پیدا شود؟ بله، همین مطلبی كه خود مرحوم آخوند
گفتند، بهترین مثالش است. ایشان گفت: وقتی ضربه ای به یك سنگ وارد كنیم یك
تغییر جوهری در آن سنگ پیدا می شود و این تغییر جوهری ناشی از طبیعت سنگ
نیست. یك وقت نطفه در رحم، یا گیاه در زمین تغییر جوهری پیدا می كند، این روی
حركت تكاملی طبیعی است. اما یك وقت ما در اثر ضربه ای كه از بیرون وارد
می كنیم تغییری در جوهر شئ ایجاد می كنیم؛ این تغییر جوهری، قسری است.
مرحوم آخوند می گوید: عملیات اكسیری كه ارباب اكسیر انجام می دهند و فلزی را
تبدیل به فلز دیگر می كنند
[1]تغییر جوهری قسری است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 531
[1] - . مثلا مس را تبدیل به آهن می كردند. اكسیر، تا حدی واقعیت دارد. در قدیم عده ای این كار را محال
می دانستند، ولی بعضی ممكن می دانستند و عمل هم می كردند. روی اصول امروز در عملی بودن این كار جای شك و شبهه نیست.