خلاصه اینكه شیخ گفت: حالاتی وجود دارد كه این حالات یا متناقضین اند یا
كالمتناقضین. اشیاء در خارج گاهی به یكی از این دو حالت اند و بعد به حالت نقیض
یا كالنقیض حالت اول درمی آیند و تغیر و تبدل از حالتی به حالتی كه نقیض آن باشد
همیشه وجود دارد. وقتی شی ء، زمانی متلبس به حالتی است و در زمان دیگر
متلبس به نقیض آن حالت، یك آنِ مشترك میان این دو زمان هست. بحث بر سر
این حد مشترك است. یا باید بگوییم در این حد مشترك هیچ كدام از این دو حالت
نیستند، كه این، ارتفاع نقیضین است. یا باید بگوییم در این «آن» هردو حالت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 294
هست، كه اجتماع نقیضین است. و یا باید بگوییم در این «آن» یكی از این دو حالت
است.
حرف شیخ این است كه در آنِ فاصل (حد مشترك) یكی از این متناقضین را
باید قبول كنیم. در مواردی از راه [امتناع ] تتالی آنات
[1]برهان اقامه می كند و در
مواردی از راه امتناع وجود حركت در «آن» .
خلاصه اینكه مبادی برهان شیخ اینهاست: وجود حالات متناقض در اشیاء،
مسأله انتقال از حالی به حال دیگر كه متناقض با آن است، مسأله امتناع خلوّ شی ء از
هر دو حال متناقض، مسأله امتناع تتالی آنات، مسأله امتناع وقوع حركت در «آن» .
اگر این مقدمات را قبول كردیم چاره ای نداریم از اینكه مدعای شیخ را نیز قبول
كنیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 295
[1] - . از «تتالی آنات» گاهی به «تشافع آنات» تعبیر می كنند.