گفتیم كه ما می بینیم حركات علاوه بر مقداری كه به حسب مسافت دارند یعنی
علاوه بر نوعی قابلیت تقسیم كه به حسب مسافت دارند نوعی قابلیت تقسیم هم از
یك نظر دیگر دارند. پس، از اینجا كشف می كنیم كه حركات دارای دو نوع مقدارند
و به تعبیر دیگر هر حركتی از دو نظر دارای مبدأ و منتهاست كه گاهی از این دو
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 54
خصوصیت [و دو امتداد] یكی كوتاهتر می شود در حالی كه دیگری به همان حد
اولش باقی است. مثال زدیم، گفتیم كه فرض كنیم اتومبیلی از تهران به طرف قم
حركت می كند و این مسافت را در دو ساعت طی می كند. اینجا ما می گوییم 140
كیلومتر راه در 2 ساعت، یعنی 140 كیلومتر حركت در 2 ساعت حركت. برای
حركت یك امتداد مكانی قائل شدیم به حسب مسافت (چون حركت أینی است) و
یك امتداد دیگر كه فعلاً اسمش را «زمانی» می گذاریم. می بینیم این 2 ساعت و
140 كیلومتر با هم یكی هستند یعنی یك حركتی است كه در آنِ واحد دارای 140
كیلومتر امتداد است و در همان حال دارای 2 ساعت امتداد. ما می بینیم كه می شود
همین حركت یك ساعت باشد و 140 كیلومتر، یعنی از نظر مسافت مثل همان
حركت باشد ولی از آن نظرِ «دو ساعتی» یك ساعت باشد. پس یك ساعت یا دو
ساعت بودن حركت غیر از 140 كیلومتر بودن حركت است و لهذا این جهت فرق
نكرده، آن جهت فرق كرده. یا ممكن است این شی ء 2 ساعت حركت كند، مثل اوّلی،
ولی در 2 ساعت 70 كیلومتر حركت كند. این حركت سوم و حركت اول از نظر این
كه هر دو 2 ساعت بوده اند با یكدیگر منطبق اند ولی یكی 140 كیلومتر راه رفته
است و دیگری 70 كیلومتر. پس، از نظر «دو ساعتی» با یكدیگر توافق دارند و از
نظر مسافتی اختلاف. عكس مثال دوم است.
بعد از ذكر این مثالها، به همین بیان ساده گفتیم پس این نشان می دهد كه از
برای حركت دو نوع مقدار و كشش و امتداد است و بعد توضیح دادیم كه یكی از این
دو امتداد قارّ الذات است و دیگری غیر قارّ الذات، یعنی یكی از اینها مقدار یك امر
قارّ الذات است و یكی دیگر مقدار یك امر غیر قارّ الذات. بعد یك مقدمه دیگر
اضافه می كنند كه چون امر غیر قارّ الذات منحصر به حركت است پس آن كه مقدار
امر غیر قارّ الذات است مقدار حركت است. پس چیزی در خارج وجود دارد كه آن
مقدار حركت است
[1]؛ مقداری در خارج وجود دارد غیر قارّ الذات و لا نعنی بالزمان
الاّ هذا.
این یك بیان بود كه در جلسه گذشته عرض كردیم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج12، ص: 55
[1] - . البته این كه «مقدار حركت است» مربوط به ماهیتش می شود كه بعد می گوییم.