فیلسوف معروف انگلیسی، برتراند راسل یك آدم مادی مسلك و ضد مذهب است.

نه به خدا اعتقاد دارد و نه به هیچ مذهبی و اتفاقاً از جنبه های مسلكیِ اجتماعی، سوسیالیست است و تمایلش به كمونیستها خیلی زیاد است. ولی در عین حال این فلسفه را نمی پذیرد، می گوید این حرف غلط است.

همان طور كه عرض كردم اگر همین قدر ثابت بشود كه تمام حوادث دنیا را علل اقتصادی به وجود نیاورده است، جبر زمان به این مفهوم غلط است. برای مثال مغول به ایران حمله كرد. حمله ی مغول ممكن است ریشه ی اقتصادی داشته باشد اما آیا واقعاً ریشه ی اقتصادی داشته است؟ تاریخ خلاف این را نشان می دهد. بشر غریزه ی دیگری دارد به نام غریزه ی برتری طلبی. بشر همان طور كه تحت تأثیر علل اقتصادی است، تحت تأثیر شخصیت پرستی خودش هم هست. تاریخ این طور می گوید: مغولها در وهله ی اول قصد حمله به ایران را نداشتند. البته چنگیز به آنها سر و صورتی داده بود و نیرویی پیدا كرده بودند. چند نفر از تجار اینها به ایران می آیند و به دربار سلطان می روند. اموال اینها را می گیرند. به آنها برمی خورد. كسانی را پیش سلطان می فرستند كه چرا اموال تجار ما را توقیف كرده اید؟ توضیح می خواستند. مأمورین رسمی آنها را می كشند در صورتی كه در هیچ جای دنیا معمول نبوده است كه دشمن، رسولها و مأمور ابلاغ ها را بكشد. وقتی كه این خبر به مغولها رسید، آتش گرفتند؛ یعنی به شخصیتشان لطمه وارد شد، احساس تحقیر كردند، عصبانی شدند، یعنی آن حس شخصیت پرستی و مقام پرستی كه در هر فردی هست و محرّك است تحریك شد. یكدفعه مثل سیل هجوم آوردند. تازه ایرانیها نرفتند به علت كار بدی كه كرده بودند از مغول معذرت بخواهند، جنگیدند. معلوم است، نتیجه همین می شودكه شد.

اعراب به ایران حمله كردند. چرا؟ علت اقتصادی داشته است؟ نه، تاریخ خلاف این را می گوید. تاریخ می گوید جنگ اینها جنگ عقیده بود، جنبه ی عقیدتی داشت.

خودشان می گفتند باید بت پرستی در دنیا نباشد ولی مذاهب دیگر كه مذاهب خداپرستی است آزاد باشد؛ مردمی كه در زیر بار حكومتهای خودشان مجبور هستند، آنها هم باید آزاد باشند. گفت ما آمده ایم «لِنُخْرِجَ عِبادَ اللّهِ مِنْ عِبادَةِ النّاسِ اِلی عِبادَةِ اللّهِ» آمده ایم بندگان خدا را از بندگی افراد بشر آزاد كنیم، همه را بنده ی خدا بكنیم. این جنگ ریشه ی عقیدتی داشت.

به هر حال این موضوع به این صورت قابل قبول نیست. حالا از اینجا وارد آن مطلبی كه خودمان می خواستیم روی آن بحث كنیم می شویم: