ما وقتی كه به متن دین اسلام نگاه می كنیم می بینیم به دستورهایی كه صریحاً از خود دین رسیده است، در شرایط مختلف شكلهای مختلف داده است، آنهم با چه سهولتی! مثلاً به ما می گوید نماز بخوانید، روزه بگیرید. برای نماز وضو بگیرید، غسل بكنید. تمام، دستورهای مؤكّد و واجب. اما می گوید اگر مریضی و نمی توانی ایستاده نماز بخوانی، نشسته نماز بخوان. اگر بگویی اینقدر مریضم كه نمی توانم نشسته بخوانم می گوید همان طور خوابیده بخوان، اصلاً نماز تو در اینجا همین است كه فقط ذكرها را بگویی. اگر طبیب گفته باشد حرف هم نباید بزنی، می گوید باید با ایماء و اشاره بخوانی. اینجا دیگر جای لجاجت و یكدنگی نیست.

چند سال پیش مرد عالمی بود كه البته در عتبات سكونت داشت و چون مریض شده بود به تهران آمده بود. چشم او را عمل جراحی كرده بودند و عمل هم با موفقیت انجام یافته بود. اطبا او را از شستشو منع كرده بودند. ولی او آدمی بود كه حالت یكدندگی داشت، می گفت: اطبا نمی فهمند، فقط جراحی را كه آن هم از نوع خیاطت و دوزندگی است می فهمند، دیگر هیچ چیز نمی فهمند. پس از چندی بدون اجازه ی طبیب به قم رفت و در آنجا به یكی از حمامها رفت و داخل خزینه ی كثیف آن شد و به همین جهت چشم او چرك كرد و بالاخره بكلی كور شد. آیا این آدم مطابق دستور اسلام عمل كرد یا برخلاف دستور اسلام؟ البته برخلاف دستور اسلام. اسلاممی گوید وقتی وضو برایت خطر دارد باید تیمم كنی، اگر وضو بگیری اصلاً نمازت باطل است. اگر اطبا گفته باشند كه روزه برایت ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشی، نمی توانی بگویی مگر چطور می شود كه من در این ایام احیاء روزه بگیرم، چون اگر روزه بگیری اصلاً روزه ات باطل است، بعد هم باید قضای آن را بگیری.

بنابراین، خود دستورهای دین آنچنان شكلهای مختلف دارد كه انسان حیرت می كند. این برای آن است كه مصلحتها فرق می كند و همان حساب اهمّ و مهم است.

می گوید در سفر كه می روی نمازت را شكسته بخوان، روزه هم نگیر. قرآن می فرماید: وَ مَنْ كانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیّامٍ أُخَرَهركه مریض یا در سفر است نباید روزه بگیرد، بگذارد برای روزهای بعد. چرا؟ خود آیه دلیلش را می گوید: یُرِیدُ اَللّهُ بِكُمُ اَلْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِكُمُ اَلْعُسْرَ [1]خدا در تكالیفی كه برای شما معین می كند، آسانی و سهولت را می خواهد نه سختی. این شریعت، شریعت سهله و سمحه است.

ولی اغلب مردم قبول نمی كنند. در صدر اسلام كه تازه تكلیف روزه آمده بود، در ماه رمضان جنگ بدر پیش آمد. پیغمبر اكرم فرمود: چون در حال سفر هستید نباید روزه بگیرید. مردم می گفتند: چطور می شود ما در ماه رمضان روزه نگیریم؟ ! واقعاً ناراحت بودند كه روزه ی خودشان را افطار كنند.

مرحوم آقا شیخ عبد الكریم در این اواخر پیر شده و مریض احوال بودند، ولی در ماه رمضان گاهی روزه می گرفتند. به ایشان گفتند فتوای خود شما برخلاف این است، در فقه می گویید اگر كسی خوف ضرر داشته باشد نباید روزه بگیرد. اصلاً خود شیخ و شیخه (مرد پیر و زن پیر) موضوعیت دارد، خودشان از مستثنی ها هستند كه لازم نیست احتمال ضرر بدهند. اینها اگر مشقت هم برایشان باشد نباید روزه بگیرند. می گفتند: فتوای خودم این است ولی آن رگ عوامی ام نمی گذارد كه من روزه ام را بخورم. البته همین جور است، ولی دستور اسلام غیر از این است.

اینها برای این است كه ما درك بكنیم كه دین اسلام چگونه خودش خودش را با احوال و اوضاع مختلف تطبیق می دهد، نه اینكه ما آن را تطبیق بدهیم. البته یك كارهایی است كه ما از پیش خود می خواهیم بكنیم- همان طور كه عرض شد- مثل اینكه حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل را از اذان برداریم و چیز دیگری جایش بگذاریم یا نماز را به تركی بخوانیم. اینها جهالت است. یك حسابهایی است كه خود اسلام آنها را در متن خودش گنجانده است. ما باید متفقّه باشیم، بصیر باشیم، از همان حسابها استفاده كنیم و بهره مند شویم.

---