این مرد جمله ای دارد كه من به مناسبت این جمله خواستم اسمی از او برده باشم.

این جمله درباره ی اجتهاد است. می گوید: «اجتهاد قوّه ی محركه ی اسلام است» . شما یك اتومبیل را می بینید حركت می كند. این اتومبیل تا یك نیرویی نباشد كه آن را به حركت درآورد، ممكن نیست حركت كند.

جمله ی دیگری هست از بوعلی سینا كه در كتاب شفا بحث جامعی راجع به اصول اجتماعی و اصول خانوادگی دارد، می گوید: حوایجی كه برای زندگی بشر پیش می آید بی نهایت است. اصول اسلام ثابت و لایتغیر است و نه تنها از نظر اسلام تغییرپذیر نیست، بلكه اینها حقایقی است كه در همه ی زمانها باید جزء اصول زندگی بشر قرار گیرد، حكم یك برنامه ی واقعی را دارد؛ اما فروع الی ما لا نهایه. می گوید به همین دلیل اجتهاد ضرورت دارد؛ یعنی در هر عصر و زمانی باید افراد متخصص و كارشناس واقعی باشند كه اصول اسلامی را با مسائل متغیری كه در زمان پیش می آید تطبیق كنند؛ درك نمایند كه این مسئله ی نو داخل در چه اصلی از اصول است.

اتفاقاً اجتهاد جزء مسائلی است كه می توان گفت روح خودش را از دست داده است. مردم خیال می كنند كه معنی اجتهاد و وظیفه ی مجتهد فقط این است كه همان مسائلی را كه در همه ی زمانها یك حكم دارد رسیدگی كند، مثلاً در تیمم آیا یك ضربه بر خاك زدن كافی است یا حتماً باید دو ضربه بر خاك زد؟ یكی بگوید اقوی یك ضربه كافی است و دیگری بگوید احوط دو ضربه بر خاك بزند، یا مسائلی از این قبیل، در صورتی كه اینها اهمیت چندانی ندارد. آنچه اهمیت دارد مسائل نو و تازه ای است كه پیدا می شود و باید دید كه این مسائل با كدام یك از اصول اسلامی منطبق است. بوعلی هم لزوم اجتهاد را روی همین اساس توجیه می كند و می گویدبه همین دلیل در تمام اعصار باید اجتهاد وجود داشته باشد.

این فكر ضد فكر اهل تسنن است. در آن وقت اهل تسنن حق اجتهاد را منحصر كردند- البته به حسب ظاهر- به افراد معین، كه در اینجا شیعه با آنها موافق نیست.

شیعه می گوید اجتهاد بابی است كه در تمام زمانها باید باز باشد. از نظر آنها ابوحنیفه، مالك بن انس، شافعی و احمد بن حنبل چهار مجتهدند، مجتهد جائزالخطا هم هستند.