اما مطلب اول كه رنگ فلسفی می دهند و می گویند همه چیز در تغییر است، آیا راست است؟ به این تعبیر كه همه چیز در تغییر است درست نیست. ولی به این معنی كه جهان مادیات، تركیبات مادی این دنیا در تغییر است، صحیح است؛ یعنی شما در این دنیا ماده ای پیدا نمی كنید كه از ازل به همین شكل بوده و تا ابد هم به همین شكل باقی خواهد بود. آیا این كوههایی كه می بینید، از ازل به همین شكل بوده و تا ابد هم به همین شكل باقی خواهد بود؟ نه. آیا دریا به همین شكل كه الآن هست بوده است؟ نه. آیا به همین شكل باقی می ماند؟ نه. حكمای اسلامی از قدیم الایام این آیه ی قرآن را كه می فرماید: وَ تَرَی اَلْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ اَلسَّحابِ صُنْعَ اَللّهِ اَلَّذِی أَتْقَنَ كُلَّ شَیْ ءٍ [1]ناظر به تغییری كه در همه ی اشیاء و اجسام عالم رخ می دهد دانسته اند، به قرینه یصُنْعَ اَللّهِ اَلَّذِی أَتْقَنَ كُلَّ شَیْ ءٍ. آیه می گوید این كوهها را كه می بینی خیال می كنی یكنواخت و ثابت است و حال اینكه اینها دائماً در تغییر است، همان طوری كه ابرها را می بینی كه به یك حال باقی نمی مانند. البته كوه به عنوان مثال است، یعنی همه ی اشیاء این جور است. حكیمی از قدیم گفته است: هیچ شخصی در یك رودخانه دوبار شستشو نمی كند. مقصودش این بوده است كه در یك رودخانه اگر امروز شستشو كنی، فردا كه می روی نه آن آب آب دیروز است و نه تو كه شستشو می كنی آن آدم دیروز هستی. پس هیچ كس در یك رودخانه دوبار شستشو نمی كند.

در اینكه اجسام و مواد این عالم دائماً در تغییرند هیچ بحثی نیست. جغرافیا به ما نشان می دهد كه مثلاً همین دریای خزر، الآن نسبت به چهل سال پیش تغییر كرده است، یعنی ساحلش مقداری به آن سمت كشیده شده است. قرائن علمی ثابت كرده است كه بین ما و آمریكا یك راه خشكی وجود داشته است. تدریجاً تغییراتی كه در زمین پیدا شده سبب شده است كه این اقیانوسهای بزرگی كه در دنیا وجود دارد، بین ما و آمریكا فاصله شوند. نه دریاها به یك حالت باقی می مانند، نه خشكیها و نه منطقه ها. واقعاً تهران كنونی با تهران پنجاه سال پیش از لحاظ گرما و سرما یكنواخت نیست. سرمایی كه سابقاً در تهران بود، حالا دیگر نیست وای بسا اینجا تبدیل به یك منطقه ی گرمسیر بشود، وای بسا یك منطقه ی گرمسیر تبدیل به یك منطقه ی سردسیر گردد.

همه چیز در این دنیا پیر می شود. این ذرات كوچكی كه به نام اتم كشف كرده اند، هم تولد دارند، هم جوانی و هم پیری؛ یعنی ثابت شده است كه اینها از خودشان تشعشعاتی دارند تا كم كم نابود بشوند، بعد دوباره اتمهایی در دنیا به وجود می آید.

هیچ جسمی در این دنیا ثابت و پایدار نیست. ممكن است مدتش با هم فرق كند ولی ابدیت ندارد. وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ اَلْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ اَلْخالِدُونَ [2]. قرآن می گوید ما برای هیچ بشری قبل از تو ابدیت قرار ندادیم، هیچ بشری الی الابد زنده نیست، بالاخره می میرد: كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ اَلْمَوْتِ [3]. حالا [ممكن است ] یك كسی بیشتر عمر كند یك كسی كمتر، بالاخره می میرد. در این آیه اگر نفس را به معنای ذات بگیریم، یعنی تمام اشیاء هم باید بمیرند.

---