درست است كه ظاهر آیات و روایات این است كه پوشش وجه و كفین لازم نیست ولی نمی توان منكر شد كه سیره ی متدیّنین برخلاف این است.

سیره چیزی نیست كه به سهولت بتوان از آن چشم پوشید. اگر واقعاً سیره ی مسلمین از صدر اسلام تاكنون به طور مستمر و پیگیر این باشد كه پوشش وجه و كفین را لازم بشمارند دلیل روشنی است كه این درسی بوده كه مسلمانان از پیغمبر اكرم و ائمه ی اطهار آموخته اند. اصطلاحاً می گویند سیره ی مستمرّه ی مسلمین كشف از سیره ی پیغمبر صلی الله علیه و آله می كند و سیره ی پیغمبر البته حجت است.

در بسیاری از موارد، فقها در اثبات احكام به سیره تمسك می جویند. مثلاً در مورد ریش تراشی می گویند محكمترین دلیل حرمت آن سیره ی مسلمین است كه ریش را نتراشند. (البته در اینجا مناقشه شده كه از نتراشیدن ریش كه بین مسلمین متداول است می توان استنتاج كرد كه ریش گذاشتن حرام نیست، ولی اینكه ریش گذاشتن واجب باشد استنباط نمی شود زیرا ممكن است مستحب و یا مباح باشد) . در مسأله یپوشش وجه و كفین نیز به سیره ی مسلمین تمسك شده است.

در جواب این استدلال باید یك نكته ی تاریخی و اجتماعی را مورد دقت قرار دهیم.

آن نكته این است كه اگرچه پوشش در بین عرب مرسوم نبود و اسلام آن را به وجود آورد ولی در ملل غیرعرب به شدیدترین شكل رواج داشت.

در ایران و در بین یهود و مللی كه از فكر یهود پیروی می كردند حجاب به مراتب شدیدتر از آنچه اسلام می خواست وجود داشت. در بین این ملتها وجه و كفین هم پوشیده می شد، بلكه در بعضی از ملتها سخن از پوشیدن زینت زن و چهره ی زن نبود، سخن از پنهان كردن زن و به اصطلاح «قایم» كردن زن بود و این فكر به صورت عادت سفت و سختی درآمده بود. اسلام گرچه پوشانیدن وجه و كفین را واجب نكرد ولی تحریم هم نكرد، یعنی اسلام علیه پوشانیدن چهره قیام نكرد و باز گذاشتن را واجب ننمود و در نتیجه ملتهای غیرعرب كه مسلمان شدند از همان عادت و رسم دیرین خود تبعیت كردند. اسلام با رسم پوشیدن چهره جز در مورد احرام مخالفت نداشت بلكه همان طور كه قبلاً تذكر دادیم استثنای وجه و كفین یك رخصت تسهیلی است.

رجحان اخلاقی تستّر تا حد امكان، مورد توجه اسلام است. علیهذا فرضاً سیره ای وجود داشته باشد دلیل بر وجوب پوشیدن وجه و كفین نمی شود.

به علاوه چنین سیره ای در زمان پیغمبر و صحابه و در زمان ائمه ی اطهار وجود نداشته است. آنچه از زوایای تاریخ به دست می آید این است كه سیره ی مسلمین در قرون اولیه ی اسلام با سیره ی آنها در قرون بعدی- مخصوصاً پس از اختلاط ملت عرب با ملتهای دیگر و بالاخص پس از تأثر از رسوم و عادات امپراطوری روم شرقی از یك طرف و رسوم ایرانی از طرف دیگر- بسیار متفاوت بوده است تا آنجا كه برای بسیاری از مورخان غربی كه از متون اسلامی اطلاع صحیحی ندارند این توهم پیش آمده كه اساساً اسلام دستوری درباره ی پوشش نداده است و همه ی اینها از خارج دنیای اسلام به میان مسلمین سرایت كرده است و ما در بخش اول این كتاب سخنانشان را نقل كردیم.

و البته همان طور كه قبلاً تذكر دادیم این سخن یاوه ای بیش نیست. اسلام دستورهای اكید درباره ی پوشش دارد و فلسفه ی خاصی را هم درنظر گرفته است.

پس اولاً چنین سیره ی مستمرّه ای وجود نداشته است، و ثانیاً فرضاً چنین سیره ای در میان مسلمین وجود می داشت دلیل نبود مگر آنكه ثابت شود عمل خود معصومین هم بر همین منوال بوده كه البته آن هم ثابت نیست بلكه از بعضی روایات گذشته معلومشد كه عمل معصومین نیز با آنچه در قرون اخیر اسلامی رایج شده است موافقت ندارد.

تمسك به سیره ی مسلمین یك تتبّع تاریخی عمیقی می خواهد. هزاران تغییرات تدریجی و آرام عملاً در رفتار ملتها پیدا می شود كه چون توأم با یك حادثه ی پرسروصدا نیست تاریخ از ضبط آنها سكوت می كند. در مورد انواع به اصطلاح «مد» های لباس مردانه در طول قرون آنقدر تغییرات پیدا شده كه قابل احصا نیست.

بدین ترتیب كه ما سیره را توجیه كردیم دیگر نمی توان آن را كاشف از سیره ی نبوی و درسی از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله دانست و حجت نخواهد بود. اگر ما بتوانیم وجود چنین سیره و روشی را از شخص پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله نیز اثبات كنیم باز هم دلیل بر وجوب نخواهد شد، فقط دلیل بر جواز است و حداكثر دلیل بر ارجحیّت است. و چنانكه در تفسیر آیه ی «وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ » یادآور شدیم شكی نیست كه هرچه اصل تستّر بیشتر رعایت شود از نظر تأمین هدف شارع بهتر است.

شهید ثانی رضوان اللّه علیه در مسالك ضمن بحث از ادلّه ی این مسأله، در پاسخ استدلال به سیره و اتفاق مسلمین چنین می گوید:

وَ دَعْوَی اتِّفاقِ الْمُسْلِمینَ عَلَیْهِ مُعارَضٌ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ تَمَّ لَمْ یَلْزَمْ مِنْهُ تَحْریمُ هذَا الْمِقْدارِ لِجَوازِ اسْتِنادِ مَنْعِهِنَّ اِلَی الْمُرُوَّةِ وَ الْغَیْرَةِ بَلْ هُوَ الْاَظْهَرُ، اَوْ عَلی وَجْهِ الْاَفْضَلِیَّةِ اِذْ لا شَكَّ فیها. .

ادعای اتفاق مسملین بر جلوگیری از بازگذاشتن چهره و دو دست مردود است. اولاً به دلیل اینكه ضد چنین اتفاقی نیز نقل شده است؛ یعنی نقل شده كه سیره ی مسلمین همواره اینچنین بوده است كه زنان چهره و دو دست را باز می گذاشته اند.

(قبلاً ایشان یكی از ادلّه ی موافقین باز گذاشتن چهره و دو دست را چنین بیان كرده اند:

لِاِطْباقِ النّاسِ فی كُلِّ عَصْرٍ عَلی خُروجِ النِّساءِ عَلی وَجْهٍ یَحْصُلُ مِنْهُ بُدُوُّ ذلِكَ مِنْ غَیْرِ نَكیرٍ. .

عمل مردم عموماً در همه ی اعصار بر این بوده است كه زنان به نحوی از خانه بیرون می آمده اند كه چهره ی آنها نمایان بوده است و كسی این عمل را منكر نمی شمردهاست. ) .

ثانیاً بر فرض كه قبول كنیم سیره ی مسلمین بر جلوگیری از كشف وجه و كفین است باز دلیل نمی شود، زیرا سیره وقتی دلیل می شود كه ریشه ای جز قبول فرمان پیغمبر در كار نباشد تا دلیل بر فرمان پیغمبر بشود، ولی در اینجا احتمال می رود كه ریشه ی این سیره حس غیرت و مردانگی افراد باشد نه اطاعت از دستور پیغمبر، و ظاهر هم همین است كه ریشه ی این سیره حس غیرت و مردانگی مردم است.

احتمال هم می رود كه ریشه ی سیره افضلیت پوشش باشد، زیرا شكی نیست كه به فرض جواز، پوشانیدن افضل است از باز گذاشتن.