معمولا خیال می كنند عامل اساسی محدودیّت انسان قضا و قدر الهی است، ولی ما بر عكس، از قضا و قدر الهی به عنوان عاملی برای محدود كردن آزادی انسان نام نبردیم. چرا؟ آیا قضا و قدر الهی وجود ندارد و یا قضا و قدر عامل محدود كردن نیست؟ قضا و قدر الهی امری قطعی و مسلّم است ولی عامل محدود كردن انسان نیست.

قضای الهی عبارت است از حكم قطعی الهی درباره ی جریانات و حوادث، و قدر الهی عبارت است از اندازه گیری پدیده ها و حوادث. از نظر علوم الهی مسلّم است كه قضای الهی به هیچ حادثه ای مستقیما و بلاواسطه تعلّق نمی گیرد، بلكه هر حادثه را تنها و تنها از راه علل و اسباب خودش ایجاب می كند. قضای الهی ایجاب می كند كه نظام جهان نظام اسباب و مسبّبات باشد. انسان هر اندازه آزادی از ناحیه ی عقل و اراده دارد و هر اندازه محدودیّت كه از ناحیه ی عوامل موروثی و محیطی و تاریخی دارد، به حكم قضای الهی و نظام قطعی سببی و مسبّبی جهان است [1].

بنابراین خود قضای الهی یك عامل برای محدودیّت انسان به شمار نمی رود.

محدودیّتی كه به حكم قضای الهی نصیب انسان شده است همان محدودیّت ناشی از شرایط موروثی و شرایط محیطی و شرایط تاریخی است نه محدودیّت دیگر، همچنانكه آزادی ای هم كه نصیب انسان شده به حكم قضای الهی است ولی به این صورت كه قضای الهی ایجاب كرده انسان موجودی صاحب عقل و اراده باشد و در دایره ی محدود شرایط طبیعی و اجتماعی بتواند خود را به مقیاس وسیعی از قید تسلیم به آن شرایط آزاد سازد و سرنوشت و آینده ی خویش را در دست گیرد.

---