بحث ما درباره عواملی بود كه در تعلیمات اسلامی به آن عوامل برای اصلاح نفس و تربیت اسلامی یك فرد توجه شده است. عرض كردیم كه برای یك دین به حكم آنكه یك ایمان است و نوعی خاص نفوذ در انسان دارد، راههایی برای تربیت انسان وجود دارد كه در غیر مكتب دینی وجود ندارد. در جلسه پیش راجع به موضوعی كه در متون اسلامی زیاد روی آن تكیه شده است به نام «محاسبة النفس» بحث كردیم و دیدیم كه [در متون اسلامی ] از خود قرآن مجید گرفته تا كلمات رسول اكرم و بعد كلمات امیرالمؤمنین و سایر ائمه، به این مطلب زیاد توجه شده است به طوری كه برای صلحای مؤمنین و صلحای مسلمین، این یك امر رایجی بوده است و وقتی كه ما به كتب اخلاقی اسلامی، از قدیمترین كتب [تا جدیدترین آنها] مراجعه می كنیم می بینیم كه به مسئله مراقبه و محاسبه عنایت فوق العاده داشته اند. مطلب دیگری كه باز جنبه تربیتی دارد و در تعلیمات اسلامی زیاد هست، تفكر است. در آثار زیادی داریم كه تفكر عبادت است: تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سِتّینَ سَنَةً، تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَبْعینَ سَنَةً، با اختلافاتی كه هست. البته این اختلاف نیست، تفكرها متفاوت است.