- آیا فكر گناه، گناه است یا نه؟ تا آنجا كه بنده شنیده ام می گویند فكر گناه تا آنجا كه به مرحله عمل در نیاید گناه نیست. ما از یكی از فقها مسئله تهیه نقشه سینما را سؤال كردیم كه اگر كسی مسلمان و مقیّد باشد و به او مراجعه كنند كه نقشه یك سینما یا چیزی در ردیف سینما را تهیه كند، آیا اگر این كار را انجام دهد گناه كرده یا نه؟ و پولی كه از این راه می گیرد حلال است یا نه؟ در جواب به ما گفتند كه اشكال ندارد، اعمّ از اینكه سینما بد باشد یا خوب (سینما را به عنوان سینمای روز [1]تلقی كنید نه سینما به معنای علمی) . استدلالشان هم این بود كه نقشه، فكر گناه است و تا موقعی كه پایه سینما را نریخته ای، پروانه اش را نگرفته ای، عمله بنّایش را خبر نكرده ای و سیمانش را نگرفته ای، هنوز گناه نیست. سؤال دیگر اینكه آیا فكر ثواب، ثواب است یا نه؟ یعنی هنوز فكر ثواب را به مرحله عمل در نیاورده و فقط فكرش را می كنی و گاه مانع پیدا می شود.

مثلاً می نشینی فكر می كنی كه خوب است فلان جا فلان مبلغ كمك كنم، بعد نمی توانی. آیا تا این اندازه فكر كردن ثواب است یا نه؟ استاد: حالا من نمی دانم آن آقایی كه آن سخن را گفته اند منظورشان چه بوده، ولی مطلب باید شكافته شود. یك وقت هست شما خودتان مثلاً- خدای نخواسته- می خواهید سینما تأسیس كنید (سینمای روز) ، همین طور است كه ایشان گفته اند؛ یعنی تا مرحله فكر است، تا مرحله نقشه است و تا وقتی كه این عمل از شما به ظهور نرسیده، این برای شما گناه نیست. یعنی اگر شما تصمیم به یك گناه بگیرید و تمام مقدمات آن گناه را هم فراهم كنید، ولی آن لحظه آخر كه می رسد پشیمان بشوید یا موانع خارجی نگذارد شما این عمل را انجام دهید، این را به پای شما گناه نمی نویسند. این درست است. ولی در این مسئله ای كه شما گفتید، دیگری می خواهد سینما تأسیس كند، بعد شما در مرحله فكر به او كمك می دهید و این كار شما مقدمه ای است كه او كار خودش را انجام دهد. این، عنوان «اعانت به اثم» دارد نسبت به او. پس فرق است میان اینكه شما نقشه سینما را برای اقدام خودتان تهیه كنید و بعد خودتان كار را انجام ندهید یا برای دیگری تهیه كنید و دیگری هم بالاخره انجام ندهد (كه گناه نیست) و اینكه شما در مرحله فكر و نقشه به او كمك بدهید و او هم از فكر و نقشه شما استفاده كند و به مرحه عمل برساند. این خودش گناه است از باب اینكه اعانت دیگری است به گناه، یعنی كمك كردن دیگری است به گناه. این مثل اعانت ظلم است. چرا اعانت ظلم حرام است؟ چرا حتی آن كسی كه دوات ظالم را لیقه كند [2](مَنْ لاقَ لَهُ دَواتا) او هم معصیت كرده؟ چون اعانت به ظالم است، نوعی تقویت و كمك رساندن به او در گناه است. بنابراین ایندو با همدیگر فرق می كند. اما اینكه اصل مطلب اشكال ندارد، به این معناست: فرقی كه میان كار خیر و كار شر هست این جهت است كه اگر انسان تصمیم به كار خیر بگیرد ولی بعد موفق به انجام آن نشود برایش ثواب می نویسند، با آنكه آن كار را انجام نداده. این تفضّل الهی است. شما تصمیم به یك كار خیر می گیرید، وقتی می خواهد به مرحله عمل برسد مانع پیدا می شود. اینجا برای شما ثواب می نویسند. ولی در كار بد اگر شما در مرحله تصمیم باشید و خودِ كار صورت نگیرد، به پای شما گناه نوشته نمی شود و این تقریبا عفوی است در اینجا. اینكه عرض كردیم كه فكر گناه، گناه نیست مقصود این است كه فكر هر گناهی خودِ آن گناه نیست. مثلاً برای شرابخوار عقابی در دنیا قرار داده اند و عقابی در آخرت. صحبت این است كه اگر كسی تصمیم گرفت- العیاذ باللّه- به شرابخواری ولی بعد نشد و مانع پیش آمد، آیا در دنیا ما این آدمی را كه الآن خودش را برای مشروبخواری آماده كرده بود ولی مثلاً باد وزید و شیشه را شكست و او نخورد، می توانیم تازیانه بزنیم یا نه؟ ممكن است كسی به او بگوید: تو كه تصمیم داشتی، تمام مقدمات را هم فراهم كردی و اگر این باد نیامده بود و این شیشه را نینداخته بود قطعا می خوردی، بنابراین از نظر تو تفاوتی نیست، پس ما می توانیم تو را هشتاد تازیانه بزنیم. از نظر دنیا می گویند نه، چون وقوع پیدا نكرده. از نظر آخرت هم نفس شرابخواری مجازات دارد. آیا در آخرت، این آدم مجازات یك شرابخوار خواهد شد؟ یا مجازات شرابخوار نمی شود. ولی در كار خیر این جور است كه اگر كسی كار خیری را قصد كند ولو انجام ندهد، وعده داده اند كه در قیامت ثواب آن عمل خیر را به او می دهند، و این تفضّل الهی است. اما در اینكه نیت بد، خودش بد است بحثی نیست. شك ندارد كه نیت بد خودش بد است، گذشته از اینكه نیتِ بد است كه انسان را به خود بد می كشاند، چون هر كاری اول فكرش در انسان پیدا می شود و بعد انسان وارد عمل می شود. در احادیث ما این قضیه وارد شده كه عیسی بن مریم گفت: ایّها الناس! مردم به شما گفته اند كه گناه نكنید، من می گویم خیال گناه را هم در خاطرتان راه ندهید. از نظر اسلامی هم كه شك ندارد هر خاطره ای كه انسان را از خدا غافل كند بد است، تا چه رسد كه آن خاطره فكرِ گناه باشد. پس دو مسئله است: اینكه آیا فكر گناه، خودش یك چیز بدی هست یا نه؟ و اینكه آیا فكر گناه ولو آنكه آن گناه قهرا انجام نشده باشد، عینا مثل خودِ گناه است؟ كه گفتیم این جور نیست. ولی در فكر كار خوب، این جور هست و گفته اند اگر انسان تصمیم به كار خوبی بگیرد ولی بعد عملاً توفیق پیدا نكند و مانع پیدا بشود، خداوند متعال با او همان طور رفتار خواهد كرد كه با [عامل آن كار خوب. ] در این زمینه زیاد داریم. در نهج البلاغه است [3]كه امیرالمؤمنین از جنگ جمل برمی گشتند، شخصی عرض كرد: «یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ! وَدِدْتُ اَنَّ اَخی فُلانا كانَ شاهِدَنا» دوست داشتم برادرم فلان كس [4]هم با ما در این جنگ می بود و در این جهاد شركت می كرد.

فرمود: اَ هَوی اَخیكَ مَعَنا؟ آیا میلش و دلش با ماست؟ یعنی واقعا می خواست با ما باشد ولی عملاً توفیق پیدا نكرد؟ یا نه، اگر هم می بود دلش نمی خواست با ما باشد؟ گفت: چرا، دلش می خواست با ما باشد ولی متأسفانه اینجا نبود. فرمود: پس با ما بود: فَقَدْ شَهِدَنا. بعد فرمود: و همچنین نه تنها او با ما بود، بلكه افرادی با ما بودند كه هنوز در صلب پدران و در شكمهای مادران هستند و افرادی كه سَیَرْعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ زمان بعدها آنها را از بینی خودش بیرون می ریزد؛ یعنی مردمی كه مثلاً در هزارسال بعد می آیند با ما خواهند بود، ولی مردمی كه دلشان با ماست و به گونه ای هستند كه اگر می بودند واقعا شركت می كردند؛ همان كه ما به دروغش می گوییم (حقیقتش اگر باشد) ، خطاب به حضرت سیدالشهداء و اصحابشان عرض می كنیم: یا لَیْتَنا كُنّا مَعَكُمْ فَنَفوزَ فَوْزا عَظیما. این «یا لَیْتَنا» اگر حقیقت باشد و تعارف یا عادت نباشد [ثواب آن مجاهده را دارد. ] داستان آمدن جابر به كربلا و آن زیارت اول در اربعین را شنیده اید [5]. جابر كور بود. آن شخصی كه همراهش بود (عطیّه) كه او هم مرد محدّثی بوده است، می گوید كه جابر ضمن مخاطباتی كه با شهدا می كرد گفت: ولی ما با شما بوده ایم، ما با شما شریك هستیم. به جابر گفتم: ما با اینها شریك هستیم؟ ! اینها كه اینجا بدنهاشان قطعه قطعه و قلم قلم شد؟ ! من و تو كه نبودیم، چطور ما شریك هستیم؟ ! گفت: چرا، به خدا ما بوده ایم، چون اگر می بودم قطعا با اینها بودم، هیچ شك ندارد، روحم با اینها بوده. بنابراین در مقام اجر و ثواب، اگر كسی واقعا قصد انجام كار خیری را داشته باشد و بعد موانع خارجی و غیر اختیاری جلویش را بگیرد، خداوند تفضّلاً ثواب آن عمل را به او می دهد. ولی در گناه اگر مانع خارجی بیاید، گناهِ آن عمل منظور نمی شود. اما خود فكر گناه، مسلّم بد است و نوعی گناه می باشد.

---