بگذریم از این وضع مسخ فرهنگی كه ما داریم كه همه چیز ما را بد توجیه می كنند؛ در اوایل قرن دوم هجری كه آن همه شور و نشاط اسلام برقرار بود و بازار اسلام داغ و پررونق بود، یكمرتبه آن همه علوم خارجیها را از ایرانی و رومی و هندی و یونانی و هرجا كه دسترسی داشتند ترجمه كردند و وارد دنیای اسلام نمودند. علت این كارچه بود و چطور دنیای اسلام عكس العمل مخالف نشان نداد؟ علتش همین بود كه این تعلیمات وجود داشت. این تعلیمات زمینه را آماده كرده بود كه اگر در اقصی بلاد چین هم كتابی را پیدا می كردند، مانع نمی دیدند كه ترجمه اش كنند (اُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصّینِ) [1]. مثلاً عبداللّه مقفّع كه منطق ارسطو را ترجمه كرد، در زمان امام صادق علیه السلام بود. از قبل از زمان امام صادق علیه السلام بلكه از زمان بنی امیّه این كارها شروع شده بود، ولی در زمان امام صادق علیه السلام اوج گرفت. در زمان هارون و مأمون و در عصر ائمه با چه شدتی علوم اوایل ترجمه شد. بیت الحكمه مدرسه ای بوده كه در دنیای زمان خودش نظیر نداشته و بعدها هم كم برایش نظیر پیدا شده. ما در میان احادیث و اخبار ائمه خودمان- كه این همه با چشم نقد به خلفا نگاه می كردند و انحرافات آنها را مكرر بازگو می نمودند، و خلفا كه این همه ملعون و مطرود شده اند بر اثر این بوده كه ائمه این همه ملعونشان گفته اند و شناختشان را درباره آنها چنین بیان داشته اند- در یك حدیث نمی بینیم كه این كار خلفا به عنوان یك بدعت تلقی شده باشد و بگویند كه یكی از چیزهایی كه اینها كار را خراب كردند این بود كه علوم ملتهای كافر را از یونان و روم و هند و ایران ترجمه كردند و وارد دنیای اسلام نمودند و حال آنكه این در میان عوام بهترین وسیله بود برای كوبیدن آنها، ولی ما حتی در یك حدیث ندیده ایم كه این كار خلفا به عنوان یك بدعت و یك امر ضد اسلام تلقی شده باشد. غرضم این جهت بود كه این خودش یك اصلی است كه اسلام آورد: خُذُوا الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ اَهْلِ النِّفاقِ. احادیث این موضوع مضامین خیلی عالی دارد. حدیثی است كه روایات ما از حضرت مسیح نقل می كنند كه ایشان فرمود: كونوا نُقّادَ الْكَلامِ [2] یعنی آن طور كه صرّاف سكّه را نقد می كند، خوب و بدش را تشخیص می دهد و خوبش را می گیرد، شما هم راجع به نكته ها و سخنها چنین باشید. هرچه دیگران دارند می گیریم، خودمان فكر و عقل داریم، از خود نمی ترسیم و بیم نداریم، روی اینها فكر می كنیم، خوبهایش را می گیریم و بدهایش را طرح [3]می كنیم. حال ریشه خُذُوا الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ اَهْلِ الشِّرْكِ (یا وَ لَوْ مِنْ اَهْلِ النِّفاقِ) چیست؟ همین آیه است: اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ اَلَّذِینَ هَداهُمُ اَللّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبابِ .

---