مسئله بخل هم همین جور است. قرآن می گوید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ [1]. یك حالتی را قرآن به نام «شُحّ نفس» می نامد، یعنی گرفتگی روح، پول پرستی، اینكه انسان حالتی داشته باشد كه اگر بخواهند یك ریال از او بگیرند گویی بخشی از جانش را می خواهند از او جدا كنند. اسلامی كه دین توحید است، اسلامی كه می خواهد تعلقات انسان را از بین ببرد و نمی خواهد انسان (اعمّ از زن و مرد) به غیر خدا وابسته باشد، آیا چنین احتمالی هست كه مثلاً به حضرت زهرا توصیه كند كه [مطابق این حدیث ] شما خوب است خیلی پول پرست باشید، پول را خیلی باید دوست داشته باشید، مال و ثروت را خیلی باید دوست داشته باشید؟ ! پس چرا اینكه حضرت زهرا می آید حتی پیراهن شب عروسی خودش را در راه خدا انفاق می كند، در اسلام یك فضیلت بزرگ تلقی شده؟ و واقعا هم فضیلت بزرگی است. مقصود از بخل در این حدیث، بخل در مال فردی و شخصی نیست. زن، امانتدار مال شوهر است. مخصوصا تعبیر دارد: حَفِظَتْ مالَها وَ مالَ بَعْلِهاكه به نظر من یعنی مال مشتركی كه مال دو نفرشان هست. به عبارت دیگر و به تعبیر عرفی خودمان، زن در خانه داری نباید دست به باد باشد. سخاوتمندی در داخل خانواده، از جیب حاتم بخشیدن است، خصوصا در نظام اسلامی كه آن كه درآمد را تحصیل می كند مرد است و زن باید مدیر داخله خانواده باشد و طبعا این طور است كه آن كسی كه زحمت درآوردن پول را نكشیده ارزش پول را هم آنقدرها درك نمی كند. زن از نظر مال مشتركی كه در خانواده هست امانتدار است و اگر برای یك ریال هم حساب بكند و از پیش خود نبخشد، این كار او ممدوح است. پس بخل نیز در اینجا نه بخل به معنای آن صفت نفسانی است كه خُلق است، بلكه به معنای رفتار ممسكانه است نه از مال خود بلكه از مال شوهر. و این اختصاص به زن ندارد، در غیر زن هم هست. امیرالمؤمنین، اول جواد و اول ممسك بود. تاریخ این را نشان می دهد. اول جواد و بخشنده بود از مال خودش، اول ممسك بود در مالی كه امانتدار آن بود یعنی بیت المال، كه به برادرش عقیل هم حاضر نیست یك ریال از آن مال بدهد. آیا علی علیه السلام دو صفت متضاد داشت؟ نه، این دو صفت از نظر خُلق متضاد نبود. رفتن و زحمت كشیدن، غنیمت جنگی به دست آوردن یا قنات جاری كردن و حتی از راه عملگی پول به دست آوردن و بعد آن را به دیگری دادن، این جود است؛ و بیت المال مسلمین را به دقت نگهداری كردن وحتی آن شمعی را كه مربوط به بیت المال است، هنگام كار شخصی خاموش كردن، امانتداری است نه بخل. وقتی آنجا مشغول رسیدگی به حساب بیت المال است و شمع هم از بیت المال روشن است، چند نفر وارد می شوند كه كار خصوصی دارند و كارشان مربوط به كار بیت المال نیست، فورا شمع را خاموش می كند. چرا خاموش كردی؟ این شمع مربوط به بیت المال است، شما كار خصوصی دارید، این كار به آن مربوط نیست. پس بگویند چه آدم ممسك پول پرستی است، از اینكه شمعی مصرف بشود مضایقه دارد! نه، این جور نیست. اگر این طور باشد، ما باید عثمان را خیلی سخی و جواد بدانیم كه بیت المال مسلمین را بی حساب به این طرف و آن طرف می داد. هر انسانی در آن مالی كه نسبت به آن مال امانتدار است باید ممسك باشد، ولی به این معنا كه رفتارش ممسكانه باشد نه اینكه خُلقش امساك باشد. این به خُلق ارتباط ندارد. پس این حدیث كه سه چیز را از خلقیات مسلّم زن ذكر كرده است: كبر و جبن و بخل، و اینها را در مورد زن و مرد به دو گونه توصیف نموده است، با اصل نسبی نبودن اخلاق منافاتی ندارد. در مورد جبن عرض كردیم كه نقطه مقابلش كه شجاعت و قوّت و نیرومندی است، برای زن و مرد هر دو مطلوب است. جبن به معنی خلق، برای زن و مرد هر دو بد است، و شجاعت برای زن و مرد هر دو خوب است.

---