آنهایی كه معتقدند اخلاق نسبی است، می گویند مثلاً یك روزی عفاف در یك جامعه هایی خوب بود- برحسب احتیاج و وضع آن جامعه ها- زیرا زندگی، زندگی كشاورزی بود و زندگی كشاورزی این طور اقتضا می كرد كه وضع خانواده به شكل مستقل و جدایی باشد و زن در داخله زندگی مرد باشد. منفعت و مصلحت این امور اقتضا می كرد و ناچار هرچه كه بیشتر بر اصول عفاف تأكید می شد بهتر بود. ولی بعد زندگی ماشینی آمد و زن به متن اجتماع و داخل كارخانه ها كشیده شد. عفاف یكروزی خلق خوبی بود و امروز خلق خوبی نیست. ولی این حرف روی این مبنایی كه ما گفتیم غلط است. عفاف و پاكدامنی به عنوان یك حالت نفسانی یعنی رام بودن قوّه شهوانی تحت حكومت عقل و ایمان، تحت تأثیر قوّه شهوانی نبودن، شره نداشتن، از آن افرادی كه تا در مقابل یك شهوتی قرار می گیرند بی اختیار می شوند و محكوم غریزه خود هستند نبودن. پس عفاف همه وقت خوب است. بله، آن فعل اخلاقی كه ما نام آن را عفت می گذاریم، مانعی ندارد كه فرق كند؛ البته نه در این مقیاسی كه اینها می گویند، در این مقیاس هیچ وقت فرق نمی كند. مثلاً در این مثالهای معروف فقهی كه ذكر می كنند می گویند:

زنی است مریض و نیاز به طبیب دارد. طبیب زن وجود ندارد و طبیب مرد هم باید بدنش را لمس كند و احیانا در یك بیماریهایی مثل تبِ زا حتی با عورت زن سر و كار دارد، و فرض این است كه جان زن در خطر است. در این صورت مراجعه به طبیب مرد جایز است. لمس كردن و نگاه كردن بدن زن برای نامحرم یك فعل خلاف عفت است، اما همین فعل در یك شرایط خاص جنبه غیراخلاقی بودن خود را از دست می دهد. ولی این غیر از آن است كه خود عفاف به عنوان یك خلق و خوی و خصلت، ارزش خود را از دست بدهد؛ ارزش آن محفوظ است، این فعل است كه تغییر می كند. البته از همین جا می شود فهمید كه فعلها و كارهایی كه بیشتر به شرایط اقتصادی و صنعتی و فنی بستگی دارند، خود فعلها زیاد تغییر می كنند ولی كارهایی كه كمتر به این امور بستگی دارند مثل همین مسائل مربوط به عفاف و ستر و پوشش، زیاد تغییر نمی كنند. تغییرات یا مربوط به جمعیت است یا شرایط اقتصادی و فنی، كه اینها تغییری در این جهت ایجاد نمی كنند. این مسائل مربوط به نوع ارتباطی است كه دو جنس می توانند با هم داشته باشند و جاذبه ای كه این دو جنس نسبت به یكدیگر دارند. چون اصولْ ثابت است، فعل اخلاقی اش هم همیشه یكنواخت است. بنابراین مسئله فعل اخلاقی و خود اخلاق را باید از یكدیگر تفكیك كرد.

آنهایی كه تبلیغ اخلاق می كنند دو كار باید بكنند: از نظر توصیه كردن به خود خلق و خوی ها باید آنها را به عنوان امور مطلق توصیه كنند، ولی در عین حال باید نوعی آگاهی و اجتهاد نیز به مردم بدهند كه در مقام عمل، فعل اخلاقی را با فعل غیراخلاقی اشتباه نكنند. یادم هست اوایلی كه قم بودیم، شنیدم از طرف عده زیادی از مردم ژاپن كه مذاهب منحطی دارند [تقاضای ارسال مبلّغ اسلام شده بود. از برخی نقاط جهان ] عده ای را به ژاپن فرستاده بودند كه مذاهب خودشان را معرفی كنند. مرحوم آقا شیخ عبدالكریم به آقایی كه واردتر از دیگران بود دستور داد كه به ژاپن برود. آن آقا می گفتند من قبول نكردم چون فكر كردم شاید در بلاد كفر مُردم. در نتیجه از مصر عده ای رفتند و بیست هزار نفر مسلمانِ سنّی شدند. این، حساب نكردن كار است.