بحث ما درباره معیار فعل اخلاقی بود در مقابل فعل طبیعی. همان طور كه گفته شد این مطلب به طور اجمال مورد اتفاق همه است كه انسان پاره ای افعال را انجام می دهد یا می تواند انجام دهد كه از حد فعل طبیعی یا حیوانی كه هر حیوانی به حسب طبع و غریزه انجام می دهد بالاتر است. این افعال را افعال انسانی یا اخلاقی می نامند. منظور این است كه این افعال در سطح انسان انجام می شود و در سطح حیوان صورت نمی گیرد، و به تعبیر دیگر سطح این افعال از سطح یك حیوان بالاتر است. امروز هم می بینیم خیلی شایع است كه می گویند آن كار، انسانی است یا این كار، غیر انسانی است، و روی كلمه «انسانی» تكیه می كنند. می خواهند بگویند یك سلسله كارهاست كه فقط در سطح انسان صورت می گیرد. حال ببینیم فعل اخلاقی كه فقط در سطح انسان است و با افعال حیوانات و یا اعمال طبیعی انسان فرق دارد، معیارش چیست؟ در اینجا باید دو بحث را با هم ذكر كنیم: یكی اینكه معیار چیست و دیگر آنكه ضامن اجرای افعال انسانی چیست؟ فعل طبیعی كه خیلی روشن است، معیارش این است كه مقتضای غریزه مشترك انسان و حیوانات و ناشی از غریزه طبیعی انسان است و عامل اجرایش خود طبیعت است. اما معیار فعل اخلاقی و ضامناجرای آن چیست؟ گفتیم برخی گفته اند فعل اخلاقی فعلی است كه ناشی از احساسات غیردوستانه باشد. اگر چنین گفتیم، فعل اخلاقی، هم تعریف شده و هم تا حدی عامل اجرایش شناخته شده. كاری كه انسان برای خودش می كند (چون انسان وجود خودش را مسلّما دوست دارد كاری را انجام می دهد كه نفعش به خودش برسد) كار اخلاقی نیست. همینكه كار از دایره فردی خارج گردید و برای ایصال نفع به غیر انجام شد، اخلاقی است. این تعریف را البته رد كرده اند. می گویند در این صورت باید یك سلسله افعال را كه قطعا طبیعی هستند اخلاقی بنامیم، مثل كارهای مادرانه مادرها اعمّ از انسان و حیوان. اصولاً مادر احساس غیردوستی دارد ولی آن «غیر» تنها بچه اش می باشد. او به حكم بچه دوستی، یك سلسله كارها را انجام می دهد و فداكاریها می كند. البته اینها عواطف عالی و باشكوه و عظیم است ولی نمی توان آن را اخلاقی نامید، زیرا یك نوع اجبار و الزام طبیعی و غریزی حكم به انجام آن می كند، و مادر در حالی كه نسبت به فرزند خود این گونه محبت می كند نسبت به كودكان دیگر چنین حسی ندارد. در واقع كار او را نمی توان غیردوستی نامید بلكه فرزنددوستی است، و نمی توان اخلاقی نامید زیرا اخلاق باید دایره وسیعتری داشته باشد.