در اینجا نظریه دیگری هست و آن اینكه اساسا اخلاق را برگردانیم به اخلاق مذهبی و بگوییم اینها همه فلسفی و علمی است، یعنی كسانی كه این حرفها را زده اند خواسته اند برای اخلاق معیاری منهای ایمان مذهبی به دست دهند؛ فعل اخلاقی آن فعلی است كه هدف و انگیزه اش رضای حق باشد. البته در این مكتب هم مسئله «خود» نفی می شود؛ یعنی هدف، منفعت رساندن به خود و یا دفع ضرر از خود نمی باشد، ولی هدف نهایی ایصال نفع به غیر هم نیست بلكه رضای حق است، و در ایصال نفع به غیر نیز از آن جهت می كوشد كه رضای حق را در آن می داند: إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اَللّهِ لا نُرِیدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً [1]. می توان گفت در تمام این نظریه ها یك مطلب مورد اتفاق همه است و آن اینكه اخلاق بالاخره خروج از حوزه خودیِ فردی است؛ یعنی هر كاری كه به منظور ایصال نفعی به خود و یا دفع ضرری از خود باشد، مسلّم اخلاقی نیست. بحث در مورد افعالی است كه با وجود اینكه ایصال نفع به غیر است، باز هم می گویند اخلاقی نیست.

---