اساس توبه، پشیمانی و تصمیم به ترك گناه است و به عبارت دیگر تغییر نیت و تغییر مسیر است، لكن پشیمانی دو نوع است:

كاذب و صادق. پشیمانی كاذب آن وقت است كه آدمی كیفر و چوب قانون را بالای سر و حاضر می بیند و بدیهی است كه هر گناهكاری اگر در حال گناه چوب كیفر را مشاهده می كرد مرتكب نمی شد؛ این چیزی شبیه به اجبار و الجاء و اضطرار است. توبه و ترك گناه آنگاه اختیار محسوب می گردد كه آدمی گناه را نقد و حاضر ببیند و كیفر را نسیه و غایب، و آنگاه گناه را ترك كند. توبه در دو موقف پذیرفته نمی شود: یكی در همین دنیا هنگام مشاهده ی كیفر(و لا نتخوّف قارعة حتی تحل بنا)و یكی در آن جهان مطلقاً. راجع به این جهان درباره ی فرعون دارد: آلآن و قد عصیت قبل، و در سوره ی مؤمن، آیه ی 84، 85: فلما رأوا بأسنا قالوا آمنا باللّه وحده و كفرنا بما كنا به مشركین.

فلم یك ینفعهم ایمانهم لما رأوا بأسنا. . . ایضاً سوره ی انعام، آیه ی 158: هل ینظرون الاّ أن تأتیهم الملائكة. . . و اما راجع به جهان آخرت كه توبه پذیرفته نمی شود، نه بدان جهت كه كیفر مشهود و نقد و حاضر است، بلكه بدان جهت كه آن جهان، جهان عمل و تغییر و تكامل نیست و به تعبیری كه ما در ورقه ی جداگانه كردیم انسان تا در این جهان است روی درخت طبیعت است و می تواند از راه رگ و ریشه ی درخت استفاده كند ولی همین كه جدا شد، دیگر آن راه به سوی او بسته است.