خاورشناسان نیز كه با دیده ی انتقاد به تاریخ اسلامی می نگرند كوچكترین نشانه ای بر سابقه ی خواندن و نوشتن رسول اكرم نیافته، اعتراف كرده اند كه او مردی درس ناخوانده بود و از میان ملّتی درس ناخوانده برخاست. كارلایل در كتاب معروف الابطال می گوید:

«یك چیز را نباید فراموش كنیم و آن اینكه محمّد هیچ درسی از هیچ استادی نیاموخته است؛ صنعت خط تازه در میان مردم عرب پیدا شده بود.

به عقیده ی من حقیقت این است كه محمّد با خط و خواندن آشنا نبود، جز زندگی صحرا چیزی نیاموخته بود» .

ویل دورانت در تاریخ تمدّن می گوید:

جان دیون پورت در كتاب عذر تقصیر به پیشگاه محمّد و قرآن می گوید:

3 كونستان ورژیل گیورگیو در كتاب محمّد پیغمبری كه از نو باید شناخت می گوید:

گوستاولوبون در كتاب معروف خود تمدّن اسلام و عرب می گوید:

گوستاولوبون به علّت آشنا نبودن با مفاهیم قرآنی، و هم به خاطر افكار مادّی كه داشته است سخن یاوه ای درباره ی ارتباط آیات قرآن و درباره ی عاجز بودن عالم از درك احتیاجات جاهل می بافد و به قرآن و پیغمبر اهانت می كند؛ در عین حال اعتراف دارد كه هیچ گونه سندی و نشانه ای بر سابقه ی آشنایی پیغمبر اسلام با خواندن و نوشتن وجود ندارد.

غرض از نقل سخن اینان استشهاد به سخنشان نیست. برای اظهار نظر در تاریخ اسلام و مشرق، خود مسلمانان و مشرق زمینی ها شایسته ترند. نقل سخن اینان برای این است كه كسانی كه خود شخصاً مطالعه ای ندارند بدانند كه اگر كوچكترین نشانه ای در این زمینه وجود می داشت از نظر مورّخان كنجكاو و منتقد غیر مسلمان پنهان نمی ماند.

رسول اكرم در خلال سفری كه همراه ابو طالب به شام رفت، ضمن استراحت در یكی از منازل بین راه، برخورد كوتاهی با یك راهب به نام «بحیرا» [5] داشته است. این برخورد، توجّه خاورشناسان را جلب كرده است كه آیا پیغمبر اسلام از همین برخورد كوتاه چیزی آموخته است؟ وقتی كه چنین حادثه ی كوچكی توجّه مخالفان را در قدیم و جدید برانگیزد، به طریق اولی اگر كوچكترین سندی برای سابقه ی آشنایی رسول اكرم با خواندن و نوشتن وجود می داشت، از نظر آنان مخفی نمی ماند و در زیر ذرّه بینهای قوی این گروه چندین بار بزرگتر نمایش داده می شد.

برای اینكه مطلب روشن شود لازم است در دو قسمت بحث شود:

1. دوره ی قبل از رسالت.

2. دوره ی رسالت.

در دوره ی رسالت نیز از دو نظر باید مطلب مورد مطالعه قرار گیرد:

1. نوشتن.

2. خواندن.

بعداً خواهیم گفت آنچه قطعی و مسلّم است و مورد اتّفاق علمای مسلمین و غیر آنهاست این است كه ایشان قبل از رسالت كوچكترین آشنایی با خواندن و نوشتن نداشته اند. امّا دوره ی رسالت آن اندازه قطعی نیست. در دوره ی رسالت نیز آنچه مسلّم تر است ننوشتن ایشان است، ولی نخواندنشان آن اندازه مسلّم نیست. از برخی روایات شیعه ظاهر می شود كه ایشان در دوره ی رسالت می خوانده اند ولی نمی نوشته اند، هر چند روایات شیعه نیز در این جهت وحدت و تطابق ندارند. آنچه از مجموع قرائن و دلائل استفاده می شود این است كه در دوره ی رسالت نیز نه خوانده اند و نه نوشته اند.

برای اینكه دوره ی ما قبل رسالت را رسیدگی كنیم لازم است درباره ی وضع عمومی عربستان در آن عصر از لحاظ خواندن و نوشتن بحث كنیم.

از تواریخ چنین استفاده می شود كه مقارن ظهور اسلام، افرادی در آن محیط كه خواندن و نوشتن می دانسته اند بسیار معدود بوده اند.

---