2. راه چاره ای كه تشخیص داده بود:

الف. دعوت به تعلیم و تعلم و آموزش و آشنایی با علوم و تمدن و فرهنگ جدید ب. بازگشت به اسلام نخستین (نه تنها بازگشت به قرآن و منطق «حسبنا كتاب اللّه» كه متوجه خطر آن بود) و لهذا احیاناً خود را سلفی می نامید، زیرا سیره ی صدر اول را مفید می شمرد.

ج. مبارزه با استبداد حكام و طرح مسأله ی همبستگی دین و سیاست و اینكه دخالت در سیاست از اهمّ وظایف دینی است د. مبارزه با استعمار انگلیس در ایران، مصر، هند هـ. طرح مسأله ی اتحاد اسلامی و. دفاع از فرهنگ اسلامی و مبارزه با هرگونه افراط در پیروی از اندیشه های غربی و مكاتب غربی ز. احیای روح مبارزه و جهاد وتوسل به زور (ر. ك: ورقه های «اصلاح، تجدد فكر دینی» نقل از كتاب سیری در اندیشه ی سیاسی عرب) ح. مبارزه با ترس و نومیدی (داستان مسجد مهمان كش) ط. مبارزه با اندیشه ی غلط درباره ی قضا و قدر و طرح مسأله ی اختیار و مسؤولیت انسان و تكیه بر آیه ی «ان اللّه لایغیر ما بقوم. . . » (ر. ك: ورقه های «اصلاح، تجدد فكر دینی» ) ی. طرح این اندیشه كه اسلام به عنوان یك مكتب اجتماعی جامع كافی است كه مسلمانان را نجات و رهایی بخشد و نیاز به مكتب دیگر نیست، و بیان مزایای اسلام از اینكه عقایدش بر مبنای تعقل است، دیگر اینكه اساس عقایدش توحید است و توحید برهانی ریشه سوز همه ی عقاید باطله است، و از نظر اینكه به شرافت فردی انسان معتقد است و هر فرد را لایق هر مقامی جز نبوت می داند، و از نظر اینكه دین، عمل و سختكوشی و جهاد است، و از نظر اینكه دین، اصلاح و مسؤولیت و امر به معروف و نهی از منكر است (ر. ك: ورقه های «اصلاح، تجدد فكر دینی» ) یا. ایجاد رستاخیز فكری و اجتماعی (انقلاب) كه نشانه اش در تشكیل حزب و جمعیت در مصر دیده شد یب. دفاع از تعصب در حد اعتدال، و اینكه نفی تعصب یك نیرنگ غربی است برای گرفتن بزرگترین سرمایه ی مسلمانان یعنی مذهب و مكتب یج. هشدار دادن مسلمانان كه روح صلیبی همچنان در غرب مسیحی آزادی خواه امروز حكمفرماست، كه ما در حدود بیش از نیم قرن بعد از آن با تأسیس اسرائیل دیدیم