آقای فروزانفر در مقدمه احادیث مثنوی می گوید: «از قرن پنجم
به بعد بیشتر شعرا تحت تأثیر تعلیمات اسلامی قرار گرفتند و نفوذ
معنوی اسلام بیشتر شد. »
به همین جهت است كه اثر تعلیمات دینی در سعدی به مراتب
بیشتر است از رودكی مثلاً. به همین جهت در سعدی خوشبینی
بیشتری است تا رودكی. رودكی در اشعار ذیل پس از بیان رنج و
ناملایمات دنیا و ناهمواریهای گیتی، یگانه راه را تخدیر اعصاب و به
كاربردن داروی بیهوشی می داند، نظیر بیمار سرطانی غیرقابل
علاجی كه مرفین به او تزریق كنند، برخلاف سعدی. رودكی می گوید:
ای آن كه غمگنی و سزاواری
وندر درون سرشك همی باری
رفت آن كه رفت و آمد آن كه آمد
بود آن كه بود خیره چه غم داری
هموار كرد خواهی گیتی را
گیتی است كی پذیرد همواری
مُستی مكن كه نشنود او مُستی
زاری مكن كه نشنود او زاری
شو تا قیامت زاری كن
كی رفته را به زاری باز آری
آزار بیش زین گردون بینی
گر تو به یك بهانه بیازاری
گویی گماشته است بلایی او
بر هر كه دل بر او تو بگماری
ابری پدید نی و كسوفی نی
بگرفت ماه و گشت جهان تاری
فرمان كنی و یا نكنی ترسم
بر خویشتن ظفر ندهی باری
تا بشكنی سپاه غمان بر دل
آن به كه می بیاری و بگساری
اندر بلای سخت پدید آید
فضل و بزرگمردی و سالاری
رجوع شود به ورقه های «جهان» .
مقایسه شود اشعار رودكی و خیام با این شعر حافظ كه
خوشبینی در آن موج می زند:
جلد دوم . ج2، ص: 22
روی خوبت آیتی از لطف بر ما كشف كرد
زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما
ایضاً:
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت
آفرین بر نظر پاك خطا پوشش باد
ایضاً:
ساقی به نور باده برافروز جام ما
مطرب بگو كه كار جهان شد به كام ما
ما در پیاله عكس رخ یار دیده ایم
ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما
هرگز نمیرد آن كه دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما
چندان بود كرشمه و ناز سهی قدان
كاید به جلوه سرو صنوبر خرام ما