1. چرا به بانك احتیاج است و كارهایی كه بانك انجام می دهد چیست؟ احتیاج به بانك یكی از آن نظر است كه بانك خزانه ی عمومی است و اموال و اشیاء قیمتی را حفظ و نگهداری [می كند] ، یعنی مركز قابل اعتماد حفظ و نگهداری است. از این نظر می تواند اموال مردم را قرض بگیرد و سود بدهد و با آن پول معاملات انجام دهد و هم می تواند حق الحفظ و حق الاختزان بگیرد. اما در این صورت حق ندارد كه با آن پول معامله كند یا به غیر قرض بدهد.

معمولاً بانكها قرض می گیرند و سود می دهند و قرض می دهند و سود می گیرند.

2. كار دیگر بانك این است كه وسیله ی رساندن پول است و افراد پول خود را به وسیله ی بانك به طرف خود حواله می دهند و بانك حق العمل می گیرد؛ از این نظر نظیر پست است، با این تفاوت كه پست عین نامه را می رساند و بانك مثل پولی كه می گیرد به طرف می رساند. 3. كار دیگر بانك اعتبار دادن است. اعتبار دادن نوعی ضمانت است، یعنی به كسی كه مثلاً صدهزار تومان سرمایه دارد صدهزار تومان دیگر اعتبار می دهد و تا این مبلغ، او می تواند معامله كند و به بانك حواله بدهد. بانك به ازای اعتباری كه داده سود می گیرد.

4. كار دیگر بانك مسأله ی تنزیل چك و سفته است. چكها و سفته ها را به قیمت كمتری می خرد و در موقع مقرر تمام پول را از طرف وصول می كند.

5. كار دیگر بانك رهن است. در مقابل پولی كه می دهد چیزی را گرو می گیرد ولی آن چیز را تحت تصرف خود نمی آورد بلكه سود معینی روی آن می كشد. به هرحال از لحاظ قرض، قرض به سود است. ولی عمل رهن اختصاص دارد به بعضی بانكها مثل عمل كارگشایی.

6. بسیاری از فقهای معاصر و از آن جمله صاحب كتاب البحوث الفقهیة (صفحه 75) عمل قرض به بانك و سود گرفتن از آن را تحت عنوان اینكه خرید و فروش است نه قرض، و اسكناس جنس ربوی نیست، تصحیح می كنند.

7. در كتاب بحوث فقهیه بین سپرده ی مدت دار (شاید سپرده ی موقت اصطلاحاً) و بین پس انداز كه هروقت بخواهد می تواند پس بگیرد فرق می گذارد، اولی را قابل تنزیل بر بیع می داند ولی دومی را قابل نمی داند.

8. بانك پولی را كه می گیرد سه جور فرض می شود: یكی اینكه اصلاً سودی ندهد. شاید حساب جاری از این قبیل است. بانك در این گونه موارد نه سودی می دهد و نه حق العمل می گیرد. دوم آنكه پول را برای مدت معینی می گیرد و صاحبش قبل از انقضای مدت نمی تواند از بانك مطالبه كند. در این صورت بانك سود با درصد معینی كه شاید حداكثر درصدهایش باشد به صاحب پول می دهد.

سوم اینكه پول را به عنوان پس انداز می گیرد و سود می دهد و صاحب پول در هر وقتی حق مطالبه دارد ولی بانك سود كمتر از سپرده هایمدت دار می دهد. حالا باید دید چرا در مواقعی مثل حساب جاری هیچ سود نمی دهد و در مواردی مثل صندوق پس انداز سود می دهد؟ 9. ظاهراً یكی از راههای درآمد بانكها ضمانتهای بانكی است كه كسانی كه وثیقه ندارند بانك از آنها ضمانت می كند و وجه الضمان می گیرد. در عربی امروز علی الظاهر به آن كفالت می گویند- البحوث الفقهیة، صفحه 76.

10. از جمله كارهای بانكی حواله است، یعنی شخصی پولش را در شهری به بانك می دهد كه در شهر دیگر از او بگیرد، حواله [را در] شهر دیگر از او می گیرد و بانك در مقابل این عمل پولی می گیرد.

11. یكی دیگر برات است. برات این است كه طلبكار كه مدیون در شهر دیگری است [و] مثلاً هزارتومان حساب دارد، این هزارتومان را یك مبلغ كمتر از بانك می گیرد و بانك را حواله می دهد كه تمام پول را از طرف در شهر دیگر به نفع خود وصول كند.

البته اگر وصول نشد، یا از برات دهنده و یا از مدیون سود تأخیر و دیركرد می گیرد.

12. یكی دیگر تحصیل چك است، یعنی كسی چكی به دیگری داده است كه در این شهر یا شهر دیگر از بانك بگیرد. بعد بانك دیگر یا خود این بانك قبل از وقت چك را برای این شخص نقد می كند و مقدار كمتری می دهد و بعد خودش تمام آن را وصول می كند.

13. یكی دیگر سفته است. سفته هم این است كه دینی كه مدیون در وقت معین باید بپردازد، بانك با مبلغی كسری می پردازد و در سر وقت تمام آن را وصول می كند.

14. یكی دیگر تحصیل اوراق تجاریه است، یعنی یك قبض تجاری را طلبكار امضا می كند و به بانك می دهد و بانك عهده دار وصول می شود و در مقابل مزدی می گیرد.

15. یكی دیگر وساطت در فروش سهام شركتهاست.

16. مسائل مورد بحث دو قسم است: فعالیتهای بانكی لازم كه مبتنی بر ربا نیست و فعالیتهای ربوی. اما قسمت اول عبارت است از: الف. حواله ب. برات ج. حساب جاری و امانتداری د. تحصیل اوراق تجاریه هـ. وساطت در فروش سهام شركتها و. خرید سفته ز. تحصیل چك اما قسمت دوم:

الف. اعتبار و ضمانت در مقابل سود ب. سپرده ی مدت دار. سود می دهد.

ج. صندوق پس انداز. سود می دهد.

مسائل كلی كه با عملیات بانك تماس دارد:

معاملات مستحدث، مالكیت دولت، ربا گرفتن دولت، ربای معاملی در غیر مكیل و موزون، آیا شارع قرض را به تنهایی خواسته كه حسنه باشد و جلو ربا را گرفته یا مطلقاً خواسته جلو ربا گرفته شود؟ 17. در جزوه ی پلی كپی شده به نام «اصول بانكداری» تألیف دكتر عباس صدقی (اواخر جزوه) تحت عنوان عملیات بانكی می گوید:

«. . . قوانین بانكداری معمولاً عملیات بانكی را به دو دسته ی اصلی تقسیم می كنند: عملیات مجاز و عملیات ممنوع.

عملیات مجاز:

1. تنزیل اوراق تجاریه از قبیل برات و سفته 2. نقل و انتقال وجوه در داخله ی كشور 3. خرید و فروش سهام و اوراق بهادار برای مشتریان 4. انجام معاملات ارزی با رعایت مقررات مربوط 5. وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان به حساب آنها6. پرداخت بدهی مشتریان در صورت درخواست آنها 7. قبول امانات و نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیاء قیمتی مشتریان 8. صدور اعتبارنامه و چكهای مسافرتی با اجازه ی شورای پول و اعتبار 9. گشایش اعتبارات اسنادی و صدور ضمانت نامه 10. اجاره ی صندوق امانات 11. همكاری و كمك به تأسیس و توسعه ی مؤسسات كشاورزی، رهنی، صنعتی، بازرگانی، ساختمانی و معدنی یا مشاركت در امور فوق در حدود قانون بانكی و پولی كشور 12. انجام وظایف قیمومت، وصایت، وكالت برای مشتریان طبق قوانین و مقررات مربوط . . . عملیات ممنوع:

ماده 65 قانون بانكی و پولی كشور عملیات ذیل را برای بانكها ممنوع می نماید: . . . »