الف. اساساً آیا قرآن برای شناخت است یا نه، مثلاً برای ثواب و تلاوت است؟ سخن مالك و سخن حنفیان كه در مقدمه ی جلد 5اصول فلسفهذكر كرده ایم، سخن اخباریین خود ما و بالاخره سرگذشت اسف انگیز این مطلب كه تأثیر عظیمی در انحطاط مسلمین داشت.

برخی اساساً قرآن را لااقل در بعضی مسائل برای شناخت ندانستند (داستان مقدمه ی جلد 5اصول فلسفه) . برخی گفتند قرآن فقط برای شناخت پیغمبر و ائمه است. برخی در كیفیت شناخت، جمود بر لفظ تك تك آیات كردند و عقل و حتی ارجاع بعضی آیات را به بعضی دیگر جایز نشمردند. بعضی باطنی شدند و تفسیر به رأی كردند. معنی تفسیر به رأی چیست؟ تطبیق یا تفسیر؟ مسئله ی تعمیم مثل شمس، و تأویل مثل داستان ابراهیم. . . .

مقایسه ی قرآن باوداهاو بااوستاو با بعضی دیگر كتب كه جنبه ی

جلد هشتم . ج8، ص: 359

رمزآسا به خود بگیرد و غیر از طبقه ی برهمنها و موبدها كسی حق نداشته باشد نسخه ای از آن داشته باشد و یا آن را تلاوت كند. در حمله ی اسكندر به ایران در همه ی ایران فقط دو نسخهاوستاوجود داشته است و موبدها نمی خواسته اند این كتاب در دست عموم باشد و به همین جهت قادر بر تغییر و تحریف آن بوده اند. .

لغت تفسیر یعنی پرده برگرفتن و توضیح دادن و شرح دادن و تبیین كه در خود قرآن نسبت به پیغمبر آمده است. .

ب. مسئله ی دوم مسئله ی محكم و متشابه در قرآن است كه در سوره ی آل عمران آمده است. .

مسئله یالقرآن یفسّر بعضه بعضاًاولاً تا اندازه ای در سخنان هركسی چنین است ولی قرآن خصوصیتی دارد كه چون برای همه است و در عین حال اختصاصی است، مطالب را به طوری گفته كه هركس به اندازه ی خود بفهمد و این مشكلترین كارهاست. به قول استاد [1]اینكه حكیم با اصطلاحات سخن می گوید از ضعف اوست، قادر نیست با الفاظ عادی مطالب عالی را طرح كند. .

فلسفه ی متشابهات قرآن چیست؟ چرا همه ی قرآن محكمات نیست كه همه بفهمند؟ این سؤال از اشتباه در مفهوم متشابه پیدا شده است كه گمان شده رمزگویی است. این از تشابه معانی است نه لفظ. كلمه ی مفاتح الغیب، كلمه، لوح، قلم، عرش، كرسی و غیره حقایقی است ماورائی كه برخی افراد قادر به فهم آن هستند. آیه ی و هر چیز خزائنش نزد ماست. .

[1] [احتمالاً مقصود امام خمینی (ره) است. ]