آیاتی در قرآن كریم هست كه اولاً می رساند كه اسلام از اول داعیه ی جهانی داشته و دعوت اسلامی اختصاص به قوم خاصی، عرب یا غیر عرب، نداشته است. گذشته از اینكه خطابات قرآن حتی در آیات مكیه «یا ایها الناس» ، «یا ایها الذین امنوا» است نه «یا ایها العرب» و «یا قریش» و «یا بنی عدنان» و غیره. در بعضی آیات تصریح می كند كه برای همه ی جهانیان است مثل: 1. ان هو الاّ ذكر للعالمین(سورة التكویر) . سوره ی تكویر مكیه است و از اوایل سور است. این می رساند كه قرآن برخلاف ادعای برخی از مستشرقین از اول داعیه ی جهانی داشته است. .

2. و همچنین است آیه یقل یا ایها الناس انی رسول اللّه الیكم جمیعاً. (اعراف، 158) . این جمله با توجه به ماقبل آن: الذین یتبعون الرسول النبی الامی. . . یأمرهم بالمعروف و ینهیهم عن المنكر و یحل لهم الطیبات و یحرّم علیهم الخبائث. . . و مابعد آن: الذی له ملك السموات و الارض لا اله الاّ هو یحیی و یمیت. . . خیلی جالب است. به تفسیرالمیزان، جلد 8، صفحه ی 297 مراجعه شود. .

3. ایضاً آیه ی 28 از سوره ی سبأ: .

و ما ارسلناك الاّ كافة للناس بشیراً و نذیراً ولكن اكثر الناس لایعلمون. .

رجوع شود بهكشّاف، جلد 3، صفحه ی 583. این سوره نیز مكیه است. .

4. ایضاً آیه ی 105- 107 سوره ی انبیاء كه آن هم مكیه است: .

و لقد كتبنا فی الزبور من بعد الذكر ان الارض یرثها عبادی الصالحون. ان فی هذا لبلاغاً لقوم عابدین. و ما ارسلناك الاّ رحمة للعالمین. .

گذشته از این مطلب آیات دیگری در قرآن هست كه اظهار استغنا می كند از قوم عرب، به این معنی كه فرضاً شما كفر بورزید و ایمان نیاورید اسلام عقیم و بدون پیرو نمی ماند. در بعضی از آن آیات همین قدر می گوید خداوند كه فرستنده ی این دین است قوم دیگری را می تواند جایگزین شما كند: .

1. مثل اینكه در سورة النساء، آیه ی 133 می فرماید: ان یشأ یذهبكم ایها الناس و یأت باخرین و كان اللّه علی ذلك قدیراً. .

در تفسیرالمیزان، جلد 5، صفحه ی 108 می گوید: .

. . . و علیهذا فالآیة ناظرة الی تبدیل الناس ان كانوا غیر متقین بآخرین من الناس یتقون اللّه و قد روی (اوردها البیضاوی فی تفسیره) ان الآیة لما نزلت ضرب رسول اللّه یده علی ظهر سلمان و قال: انهم قوم هذا. .

2. از این قبیل است آیه ی: .

و ان تتولّوا یستبدل قوماً غیركم ثم لایكونوا امثالكم. .

در یادداشتهای

---

، نمره ی 35، از تفسیر مجمععن احدهما علیه السلام نقل كردیم كه فرمود قال: ان تتولّوا یا معشر العرب یستبدل قوماً غیركم یعنی الموالی. و عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: قد و اللّه ابدل بهم خیراً منهم الموالی. .

زمخشری درباره ی این سوره می گوید: .

قال مجاهد انها مدنیة و قال الضحاك و سعید بن جبیر انها مكیة. .

زمخشری می گوید: .

قیل هم الملائكة و قیل هم الانصار و عن ابن عباس: كندة و النخع، و عن الحسن: العجم، و عن عكرمة: فارس و الروم. و سئل رسول اللّه صلی الله علیه و آله عن القوم و كان سلمان الی جنبه، فضرب

جلد هشتم . ج8، ص: 90

علی فخذه و قال: هذا و قومه. و الذی نفسی بیده لو كان الایمان منوطاً بالثریا لتناوله رجال من فارس [1]. .

آیات دیگری هست كه به صراحت می گوید چنین كاری شده، شرط و جزا محقق شده است. از آن جمله است: .

3. سوره ی مائده، آیه ی 54 (مدنیه است) : .

یا ایها الذین امنوا من یرتد منكم عن دینه فسوف یأتی اللّه بقوم یحبهم و یحبونه اذلة علی المؤمنین اعزة علی الكافرین یجاهدون فی سبیل اللّه و لایخافون لومة لائم ذلك فضل اللّه یؤتیه من یشاء و اللّه واسع علیم. .

در تفسیرالمیزان، جلد 6، صفحه ی 415 و صفحه ی 424 و 425 و 431 به بعد بحث مفصلی درباره ی این آیه دارد، مراجعه شود. .

4. سوره ی انعام، آیه ی 89: .

فان یكفر بها هؤلاء فقد وكلنا بها قوماً لیسوا بها بكافرین. .

این سوره نیز مكیه است. .

راجع به مفاد این آیه رجوع شود به تفسیرالمیزان، جلد 7، صفحه ی 271 و 274. .

---