2. داستان هرمزان و عبیداللّه بن عمر و اصرار علی علیه السلام كه باید عبیداللّه قصاص شود، ایضاً خطابه ی علی علیه السلام در آغاز خلافت و مخالفت مخالفین علی علیه السلام با همین اصل پیوستگی دارد. .

معاویه كوشش كرد كه این تبعیض و تفاوت را تثبیت كند. .

قیام ایرانیان علیه امویان و پیدایش شعوبیه كه به نام «اهل التسویه» نامیده می شدند، با این اصل مرتبط است. .

3. منصور به نقل جرجی زیدان در جلد 4، صفحه ی 188 (ظ) درصدد تضعیف اعراب برآمد. قثم بن علی بن عبداللّه بن عباس میان سپاهیان مضر و یمانی تفرقه انداخت. عرب از عباسیان دل خوشی نداشتند و عباسیان از اعراب. ابراهیم الامام به نقل جرجی زیدان، جلد. . . بخشنامه كرد كه زبان عربی به ایرانیان نیاموزند و ایرانیان زبان خود را حفظ كنند. وزرای ایرانی به نقل جرجی زیدان حامی علویان بودند. داستان یعقوب بن داود (جرجی زیدان، جلد 4، صفحه ی. . . ) ، ایضاً جریان سقوط برامكه به عقیده ی جرجی زیدان با حمایت از علویان ارتباط داشت. .

موضوع ولایت عهد علی بن موسی الرضا یكی از حوادث مربوط به این قضایاست. .

4. مادر مأمون به نقلالتنبیه و الاشرافصفحه ی. . . ومروج الذهب جلد 2، صفحه ی 316 بادغیسی بود. .

5. فضل بن سهل سرخسی كه سابقاً مجوسی بود و به دست مأمون مسلمان شد، به عقیده ی جرجی زیدان مشوّق مأمون به ولایت عهد حضرت رضا بود. .

6. فضل بن ربیع طرفدار عرب و فضل بن سهل طرفدار ایرانیها بود. .

7. عباسیان (به قول جرجی زیدان) اسرار خود را كتمان

جلد نهم . ج9، ص: 363

می كردند و لهذا اسرار سقوط برمكیان و اسرار ولایت عهد و شهادت حضرت رضا مكتوم ماند.

ژست سیاسی:

8. علت امر امام هشتم به اینكه بر من بگریید، به اصطلاح ژست سیاسی بود علیه این پیشنهاد. .

9. علت امتناع امام از قبول ولایت عهد این بود كه می خواست بفهماند كه تو حق تفویض نداری. روایتعیوندر این زمینه.

اثبات عدم تجانس:

10. حضرت رضا نشان داد كه او با این دستگاه و این دستگاه به او نمی چسبد. منتهای سعی حضرت این بود كه این عدم تجانس را ثابت كند. .

11. داستان نماز عید قدرت معنوی امام را ثابت كرد و مأمون را به وحشت انداخت. .

12. ذوالرئاستین، فضل بن سهل، گفت: هیچ وقت خلافت را اینقدر بی مقدار ندیدم كه مأمون اصرار می كرد و امام امتناع. .

13. استقلال به خرج دادن حضرت رضا در كیفیت تبعیت و در كیفیت شركت در نماز.

14. خطبه ی امام در آغاز ولایت عهد: .

فحمداللّه و اثنی علیه و ثنی بذكر نبیه صلی الله علیه و آله و قال: ایها الناس، ان لنا علیكم حقاً برسول اللّه صلی الله علیه و آله و لكم علینا حق به فاذا ادیتم الینا ذلك وجب لكم علینا الحكم [1]والسلام. (الانوارالبهیه ص 113).

در این خطبه امام نامی از مأمون نبرد، نه اظهار رضایت كرد و نه تشكر از مأمون. این خود خیلی عجیب است. .

15. در اینكه علت واگذاری مأمون ولایت عهد را چه بود، نظرهای مختلفی گفته شده است:

جلد نهم . ج9، ص: 364

الف. فضل بن سهل شیعی بود و تحمیل كرد- جرجی زیدان.

ب. مأمون ابتدا از روی عقیده این كار را كرد ولی بعد پشیمان شد.

مأمون در گرفتاری با برادرش نذر كرده بود- شیخ صدوق و مفید. به عقیده ی این دو نفر فضل مخالف بود و مأمون روی عقیده كرد. .

ج. كاهش قدر امام- ضحی الاسلام.

د. جلب نظر علویان و خراسانیان.

هـ. بعضی گفته اند مأمون احساس كرد كه اسلافش هرچه بیشتر بر آل علی فشار آورده اند بر محبوبیت آنها افزوده شده، خواست آنها را وارد كند تا عملاً برایشان دشمن درست شود ولی دید از این راه نتیجه نمی گیرد. .

16. جنازه ی حضرت را شبانه دفن كردند و مانع تشییع جنازه شدند. .

17. شعر دعبل:

قبران فی طوس خیر الناس كلهم

و قبر شرهم هذا من العبر

ما ینفع الرجس من قرب الزكی و ما

علی الزكیّ بقرب الرجس من ضرر

هیهات كل امرئ رهین بما كسبت

له یداه فخذ ما شئت او فذر

مدارس آیات خلت من تلاوة

و منزل وحی مقفر العرصات

[1] الحق (نسخه)