چند مسئله باید رسیدگی شود: .

1. مختصات پیغمبر یعنی چه؟ مختصات به معنی تبعیض و تفاوت نیست، به معنی این است كه پیغمبر از آن جهت كه پیغمبر است با دیگران از لحاظ تكلیف تفاوت دارد. فرضاً این عنوان هزار مصداق داشته باشد، همه در آن شریكند مثل عنوان عالم یا حاكم و ولیّ امر. .

2. تعدد زوجات از نظر اسلام تكلیف است نه حق؛ با در نظر گرفتن رعایت عدالت، ریاضت است. .

3. تفاوت ولو آنكه تبعیض [میان ] افراد نباشد، تفاوت در عناوین كلیه و حیثیات عمومی باشد، هنگامی درست است كه مربوط به مصالح و ضرورتهای اجتماعی باشد نه به مصالح طبیعی و ضرورتهای طبیعی. ضرورتهای طبیعی میان همه مشترك است، مثل حرمت ازدواج با محارم كه نسل را ضعیف [می كند] و مورد تنفر طبع است و حتی گفته اند موجب انتقال بیماری از دو طرف به یكدیگر است. .

4. زندگی خصوصی پیغمبر، چه در مكه و چه در مدینه، نشان می دهد كه اهل عیاشی نبوده، اهل زهد و تقوا و ریاضت و عبادت بوده، ایام تعطیلی هم حتی برای استراحت نداشته است، در حدود نیمی از شبها را به عبادت می پرداخته است. اینكه در آیه ی قرآن می فرماید: و ان كنتن تردن الحیوة الدنیا و زینتها فتعالین امتعكن و اسرحكن سراحاً جمیلاً. و ان كنتن تردن اللّه و رسوله و الدار الاخرة فان اللّه اعد للمحسنات منكن اجراً عظیماً [1].

می رساند كه وضع خانواده ی پیغمبر چقدر از عیش و عشرت دور بوده است. آیا درباره ی حرم ناصرالدین شاه یا فتحعلیشاه یا سلطان عبدالحمید یا ملك مسعود می توان این طور گفت؟ .

5. تاریخ نشان می دهد كه ازدواجهای پیغمبر مبنای اجتماعی بلكه سیاسی داشته است. اما مبنای اجتماعی همان است كه در همه ی [موارد] تعدد زوجات است. اما مبنای سیاسی یعنی در حفظ حوزه ی اسلام مؤثر بوده است. .

شوهر سوده در حبشه می میرد و سوده ی مسلمان نه روی برگشت به فامیل دارد و نه شوهر دارد، پیغمبر با او ازدواج می كند. زن پیر عبداللّه بن جحش (زینب بنت خزیمه) بعد از شهادت شوهرش در اُحد به خانه ی پیغمبر می آید و بعد از دو سه ماهی خودش هم می میرد. جویریه دختر حارث رئیس بنی المصطلق پس از طغیان بنی المصطلق و اسارت دویست نفر آنها به اسارت مردی در می آید و مكاتَب او می گردد و از پیغمبر وجه المكاتبه ی خویش را مطالبه می كند و پیغمبر حاضر می شود با او ازدواج كند و پس از ازدواج، مالكِ پدر جویریه به احترام پیغمبر او را آزاد می كند، دیگران به احترام خویشی با پیغمبر آزاد می كنند و همه ی آنها به واسطه ی این جوانمردی مسلمان می شوند. .

راجع به حفصه كه چگونه كسی او را نمی گرفت، رجوع شود به صحیح بخاری، جلد 7، ص 17 و ص 21، باب عرض الانسان ابنته او اخته علی اهل الخیر! .

راجع به ازدواج صفیه، رجوع شود بهصحیح مسلم، ج 4، ص 146- 147. .

رجوع شود به اواخر كتاباسلام شناسیدكتر شریعتی. .

یكی از عیبهایی كه مغرب زمین بر مشرق زمین می گیرد تعدد زوجات است (به اصطلاح پُلیگامی) و یكی از ایرادهایی كه اروپاییان بر شخص رسول اكرم می گیرند تعدد زوجات است و آن را منافی پیغمبری می دانند، خصوصاً با توجه به تبعیضی كه میان خود و امت قائل شده كه برای دیگران تا چهار تا و برای خود تا نه تا تجویز كرده است. .

این ایراد منحل به سه ایراد می شود: .

1. اصل اباحه ی تعدد زوجات در شریعت او.

2. ارتكاب عملی خود آن حضرت؛ یعنی این عمل فرضاً مباح باشد، برای شخص پیغمبر و روحانی جایز نیست، مناسب با مقام پیغمبری تجرد و حداكثر یك زنه بودن است، عیسی و یحیی مجرد بودند. .

3. تبعیض میان خود و امت در این امتیاز.

راجع به اصل این حكم در شریعت اسلام گفته شد كه تعدد زوجات پیدایشش در جهان به واسطه ی حوادث جنگ و تصادفات و اكثریت یافتن زنان بوده است و در همه ی نقاط جهان بوده است، اسلام آن را تقیید و تحدید كرد، تحدید كرد به چهار و تقیید كرد به عدالت و قدرت مالی. و آن علت هنوز هم از میان نرفته است، الآن هم عدد زن آماده ی ازدواج از عدد مرد آماده ی ازدواج بیشتر است، بعلاوه اینكه بعضی مردان زن نازا یا علیله یا مریضه دارند. .

اما راجع به قسمت دوم كه فرضاً مباح باشد با قدّیسیت مقام نبوت منافی است، شهوت پرستی و شهوترانی است، اخلاق و ایمان ایجاب می كند تهذیب و تزكیه ی نفس و ریاضت و مجاهدت با نفس را، به خاطر مجاهدت با نفس باید با لذات نفسانی مبارزه كرد و آنها را به حداقل تقلیل داد؛ همان طوری كه كمتر خوردن و كمتر خوابیدن وكمتر حرف زدن موجب صفای نفس می شود، قهراً كمتر آمیزش با زنان نیز همین طور است؛ اتفاقاً در احادیث اسلامی نیز وارد شده كه مخالطت و معاشرت زیاد با زنان قلب را می میراند. .

در اینجا چند مطلب باید روشن شود: .

1. آیا واقعاً صفای نفس و تزكیه ی آن به این است كه انسان لذات را ترك كند، مثلاً غذا بخورد ولی نه برای لذت، و آمیزش بكند و كوشش كند كه لذت نبرد و فقط برای ابقای نسل این كار را بكند؟ یا لذت فی غیر محرّم جزء برنامه ی زندگی یك مسلمان باید باشد: .

قل من حرّم زینة اللّه التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق. .

بعضی از مقدسین هندوانه ی شیرین كه می خورده اند سعی داشته اند لذت آن را درك نكنند، روی هندوانه نمك می پاشیده اند. البته این كار درست نیست، خود درك لذت كمال روحانی دارد. هر لذتی فی حد ذاته یك نوع هوشیاری به روح می دهد و آمادگی او را برای كمال بیشتر می كند. هر لذتی از آن جهت كه انسان را با درك نوی آشنا می كند حكم یك مسافرت را دارد كه آدمی را با دنیای نوی آشنا می سازد. .

بلی، یك مطلب هست كه مسلّمِ همه ی ادیان و از آن جمله اسلام است كه شهوترانی و هواپرستی بد است. شهوترانی و هواپرستی به معنی عبودیت و بندگی شهوت و هواست، اسارت در برابر آنهاست؛ به عبارت دیگر، این است كه هوس اختیار را از عقل بگیرد مانند همه ی خیانتها كه به اموال و نوامیس مردم می شود و قانون زیر پا گذاشته می شود. فرق است بین پول داشتن و از پول استفاده كردن و بین پول پرستی. به عبارت اخلاقی اگر انسان امیر بر تمایلات نفسانی باشد و آن طور كه عقل حكم می كند آنها را به كار ببندد خوب است، اگر اسیر آنها باشد بد است. .

می گویند مسیحی ها می گویند: با زن خود آمیزش كن نه به قصدلذت، بلكه به قصد تناسل. اسلام چنین چیزی نمی گوید. اسلام مكتب مبارزه با لذت نیست، مكتب مبارزه با هواپرستی است. .

هواپرستی مستلزم این است كه همّ عمده و ذكر و فكر انسان و آنچه كه عمر و حیات را به خاطر آن می خواهد، یك تمایل شهوانی و نفسانی باشد نه یك تمایل عقلانی و اخلاقی. .

این مطلب درباره ی یك زن و شوهر نیز جاری است كه آیا عمل اخلاقی درباره ی آنها این است كه از لذت خود بكاهند یا این است كه در محیط خانوادگی كوشش كنند كه حداكثر لذت را ببرند؟ البته شق دوم صحیح است. .

فرقی هست میان شهوت جنسی و شهوت خوردن كه افراط عملی در خوردن و خوابیدن سبب ركود قوای عقلانی می شود، برخلاف لذت جنسی كه در حال اشباع، نفس آرامتر است. به عبارت دیگر لذت غیر جنسی اگر از مقدار تقاضای طبیعت كاسته بشود صفا می بخشد، برعكس لذت جنسی كه ذره ای نباید طبیعت را محروم كرد و جنبه ی روحی دارد و حساسیت روحی ایجاد می كند. پس قدر مشترك لذت جنسی و غیر جنسی در ناحیه ی فكر و اراده است كه نباید حالت معبودیت و ایده آل و به تعبیر اسلامی «همّ» شخص باشد، ولی تفاوت آنها در ناحیه ی عمل است كه ریاضت خوراكی سبب صفای نفس می شود برخلاف ریاضت جنسی كه ناراحتی و عقده ایجاد می كند. .

اكنون بحث دیگر این است كه آیا تعدد زوجات پیغمبر اكرم روی چه دواعی بوده است؟ آیا جنبه ی لذت طلبی داشته است یا مبانی دیگری داشته است؟ .

اولاً زندگی حضرت رسول تا 53 سالگی اثری از تعدد زوجات و علائم شهوترانی نداشته است؛ در مكه به حال ریاضت زندگی می كرده و تا 50 سالگی با خدیجه ی پیر بسر برد. .

در مدینه كه دوره ی نشر دعوت اسلامی است، تعدد زوجات شروع شد. تعدد زوجات رسول اكرم شكل حرمسرا نداشته است، نهاز جهت خود زنها و نه از جهت لوازم و تشكیلات داخلی و نه از جهت صرف وقت به آنها و نه از جهت سوگلی بازی و بیعدالتی. .

علل ازدواجها مختلف است. گاهی برای كسب نیرو و قوّت و پیوند با اقویا بود. به عقیده ی. . . نویسنده ی مقاله ای كه در شماره ی. . . مجله ی زن روز چاپ شده، پیوند با ابوبكر و عمر روی این جهت بود. پیوند با ام حبیبه شاید جنبه ی استمالت قلب خویشاوندان را داشت. یا بعضی فقط به خاطر تكفل مخارج و تحت حمایت گرفتن داشت كه بعداً هم سنت باشد، مثل ام سلمه. بعضی برای شكستن سنت انحرافی بود، مثل زینب بنت جحش. .

سوده زنی بود كه در حبشه شوهرش مرده بود و خودش بیوه ای بود كه خویشاوندانش كافر بودند. .

زینب بنت حزیمه زن عبداللّه بن جحش بود، ام المساكین نامیده می شد و پیغمبر آبروی او را حفظ كرد. .

ام سلمه ام الایتام بود. .

صفیه وسیله ی قوم و خویشی با قوم یهود شد. .

جویریه و بنو المصطلق.

ام حبیبه شوهرش مرتد شد و خودش در حبشه بود وام حبیبه دختر ابوسفیانِ معروف بود. .

حفصه نیز بیوه بود. .

تنها عایشه بكر بود. .

آیه ییا ایها النبی قل لازواجك ان كنتن تردن الحیوة الدنیا. . . .

اما قسمت دوم: مسئله ی خصایص نبی از صوم وصال و وجوب تهجد [2] 1. تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با عایشه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 267 و 323 تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با حفصه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 395.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با زینب بنت جحش- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 431.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با میمونه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 2، صفحه ی 542.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با جویریه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 2، صفحه ی 476.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با خدیجه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 175.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با سوده- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 280.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر با زینب بنت حزیمه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 281.

تاریخچه ی ازدواج پیغمبر باام سلمه- زندگانی محمد، هیكل، جلد 1، صفحه ی 281.

2. راجع به اعتراض خاورشناسان درباره ی همسران پیغمبر، رجوع شود به جلد اولزندگانی محمد، فصل هفدهم، صفحه ی 275 و جلد دوم، فصل 26، صفحه ی 599.

---