كلیات.

سفینه، ماده ی خلق، ص 411: .

قال بعض العلماء: كان النبی صلی الله علیه و آله كثیر الضراعة و الابتهال دائم السؤال من اللّه تعالی ان یزینه بمحاسن الآداب و مكارم الاخلاق فكان یقول فی دعائه: اللّهم حسّن خَلقی و خُلقی، و یقول: اللّهم جنبنی منكرات الاخلاق، و استجاب اللّه دعائه و انزل علیه القرآن و ادّبه به فكان خلقه صلی الله علیه و آله القرآن و ادبه بمثل قوله تعالی: خذ العفو و أمر بالعرف و اعرض عن الجاهلین. ان اللّه یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنكر و البغی. و اصبر علی ما اصابك. فاعف عنهم و اصفح. ادفع بالتی هی احسن، الی غیر ذلك. .

مثلاً: .

عادت رسول خدا ر. ك:

ورقه ی استغفار:

و من اللیل فتهجد به نافلة لك عسی ان یبعثك ربك

جلد نهم . ج9، ص: 79

مقاماً محموداً. و لاتطرد الذین یدعون ربهم بالغدوة و العشی یریدون وجهه ما علیك من حسابهم من شی ء. . . خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزكیهم بها و صلّ علیهم ان صلوتك سكن لهم. . .

محبت و مهربانی:

فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لو كنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوكل علی اللّه. .

قال امیرالمؤمنین علیه السلام فی وصفه: و لقد قرن اللّه به صلی الله علیه و آله من لدن ان كان فطیماً اعظم ملك من ملائكته یسلك به طریق المكارم و محاسن اخلاق العالم لیله و نهاره. .

و للّه درّ قائله: قال البوصیری فی مدحه: حلم:

اما الحلم و الاحتمال و العفو مع القدرة. . . قال القاضی عیاض فی الشفاء:

حلم و احتمال (مهربانی):

و روی انه لما كسرت رباعیته و شجّ وجهه یوم احدشق ذلك علی اصحابه شدیداً و قالوا: لو دعوت علیهم. فقال: انی لم ابعث لعاناً ولكن بعثت داعیاً و رحمة. اللّهم اهد قومی فانهم لایعلمون. .

روی عن انس قال: كنت مع النبی صلی الله علیه و آله و علیه برد غلیظ الحاشیة فجذبه اعرابی بردائه جذبة شدیدة حتی اثرت حاشیة البرد فی صفحة عاتقه صلی الله علیه و آله ثم قال: یا محمد! احمل لی علی بعیریّ هذین من مال اللّه الذی عندك فانك لاتحمل لی من مالك و لا مال ابیك. فسكت النبی صلی الله علیه و آله ثم قال: المال مال اللّه و انا عبده. ثم قال: و یقاد منك یا اعرابی ما فعلت بی؟ قال: لا. قال: لم؟ قال: لأنك لا تكافئ بالسیئة السیئة. فضحك النبی صلی الله علیه و آله ثم امر ان یحمل له علی بعیر شعیر و علی الآخر تمر. .

تواضع:

كراهت از مظاهر تجبر:

عن ابی امامة قال: خرج علینا رسول اللّه صلی الله علیه و آله متوكئاً علی عصا، فقمنا له، فقال: لا تقوموا كما یقوم الاعاجم یعظم بعضهم بعضاً. .

و قال انس: لم یكن شخص احب الیهم من رسول اللّه صلی الله علیه و آله و كانوا اذا رأوه لم یقوموا الیه لما یعرفون من كراهیته. و كان اذا دخل منزلاً قعد فی ادنی المجلس حین یدخل و كان یجلس علی الارض و یأكل علی الارض و یقول: انما انا عبد آكل كما یأكل العبد و اجلس كما یجلس العبد.

تواضع:

مرت امرأة بذیّة برسول اللّه صلی الله علیه و آله و هو یأكل و هو جالس علی الحضیض. فقالت: یا محمد! و اللّه انك لتأكل اكل العبد و تجلس جلوسه. فقال لها رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ویحك، ایّ عبد اعبد منی؟ قالت: فناولنی لقمة من طعامك. فناولها. فقالت: لا و اللّه الاّ التی فی فمك. فأخرج رسول اللّه صلی الله علیه و آله اللقمة من فمه فناولها فاكلتها. .

رسول اكرم در مجالس دایره وار می نشست. .

داستان مرد متعینی كه فقیری آمد به پهلوی او نشست و او خودرا جمع كرد- رجوع شود بهداستان راستان. .

رفق و نرمش.

سفینه، ماده ی خلق، ص 417: .

قال هلال بن الحكم عنه قال: لما قدمت علی رسول اللّه علّمت اموراً من امور الاسلام و كان. . . .

ص 416: روی ان اعرابیاً جائه یطلب منه شیئاً. . .

مساوات با اصحاب.

سفینه:

، ص 415:

مساوات:

روی انه صلی الله علیه و آله لایدع احداً یمشی معه اذا كان راكباً حتی یحمله معه، فان ابی قال: تقدم امامی و ادركنی فی المكان الذی ترید. .

و روی انه كان فی سفر فامر باصلاح شاة. . . .

اعتماد به نفس و عدم اتكال به غیر:

پرهیز از تجبر:

درداستان راستاننقل كردیم كه در یكی از سفرها پیاده شد برای مقدمات نماز و پس از مقداری دور شدن، خود برگشت. اصحاب ندانستند چرا برگشت، تا آمد نزدیك شترش، دیدند زانوی شتر را بست. اصحاب گفتند: چرا به ما امر نفرمودید؟ فرمود: .

لا یستعن احدكم من غیره و لو بقضمة من سواك. .

سفینه، ص 418:

تواضع و فروتنی و محترم شمردن كار:

و قال اهل السیر: و كان صلی الله علیه و آله فی بیته فی مهنة اهله و یقطع اللحم و یجلس علی الطعام محقراً و كان یلطع اصابعه و لم یتجشأ قطیحلب شاته و یرقع ثوبه و یخصف نعله و یخدم نفسه و یقمّ البیت و یعقل البعیر و یعلف ناضحه و یطحن مع الخادم و یعجن معها و یحمل بضاعته من السوق و یضع طهوره باللیل بیده (؟ ) و یجالس الفقراء و یؤاكل المساكین و یناولهم بیده. .

اخلاق و رفتار:

كان صلی الله علیه و آله خفیف المؤنة. .

سفینه، ماده ی خلق، ص 415:

مدیریت:

و ذكر العلماء فی اخلاقه صلی الله علیه و آله انه كان یؤلّف الناس و لاینفّرهم و یكرم كریم كل قوم و یولّیه علیهم و یقول: اذا اتاكم كریم قوم فأكرموه، و یحذر الناس و یحترس منهم من غیر ان یطوی من احد منهم بشره و لاخلقه (كذا) ، یتفقد اصحابه و یعطی كل جلسائه نصیبه لایحسب جلیسه ان احداً اكرم علیه. من جالسه لحاجة صابره حتی یكون هو المنصرف عنه. من سأله حاجة لم یردّه الاّ بها او بمیسور من القول، قد وسع الناس خلقه و بسطه فصار لهم اباً.

سعه ی صدر:

و كان یجیب من دعاه و یقبل الهدیة و لو كانت كراعاً و یكافئ علیها، یغضب لربه عزوجل و لایغضب لنفسه و كان دائم البشر سهل الخلق لین الجانب لیس بفظّ و لاغلیظ و لا صخاب و لا فحّاش و لا عیّاب و لا مداح، یتغافل عما لایشتهی و لایؤیس منه و قال اللّه تعالی: فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لو كنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولكو قال تعالی: ادفع بالتی هی احسن السیئة. . .

داستان انس:

و قال انس: خدمت رسول اللّه صلی الله علیه و آله عشر سنین فما قال لی افّ قط و ما قال لشی ء صنعته لمَ صنعته و لا لشی ء تركته لمَ تركته. و قال: كان لرسول اللّه شربة یفطر علیها و شربة للسحر و ربما كانت واحدة و ربما كانت لبناً و ربما كانت الشربة (كذا) خبزاً یماث فهیأتها له ذات لیلة فاحتبس النبی صلی الله علیه و آله فظننت ان بعض اصحابه دعاه فشربتها

جلد نهم . ج9، ص: 83

حین احتبس. فجاء صلی اللّه بعد العشاء بساعة فسألت بعض من كان معه: هل كان النبی صلی الله علیه و آله افطر فی مكان او دعاه احد؟ فقال: لا. فبتّ بلیلة لایعلمها الاّ اللّه من غم ان یطلبها النبی صلی الله علیه و آله و لایجدها. فیبیت جائعاً فاصبح صائماً و ما سألنی عنها و لا ذكرها حتی الساعة. .

شوخی و مزاح و خوشرویی:

و كان یمازح اصحابه و یخالطهم و یحادثهم و یلاعب صبیانهم و یجلسهم فی حجره. قال المطرزی فیالمغرب: كنّی ابوعمیر اخو انس لامه و هو الذی قال فیه ای النبی صلی الله علیه و آله: یا اباعمیر، ما فعل النغیر؟ یروی انه كان یمازحه بهذا و ذلك انه رآه یوماً حزیناً فقال: ما له؟ فقیل: مات نغیره [1]. . . و كان یجیب دعوة الحر و العبد و الامة و المسكین و یعود المرضی فی اقصی المدینة و یتبع الجنائز و یقبل عذر المعتذر و لایرتفع علی عبیده و امائه فی مأكل و لا ملبس و لا یأتیه احد حر او عبد او امة الاّ قام معه فی حاجته. .

و عن انس قال: كان رسول اللّه صلی الله علیه و آله اذا فقد الرجل من اخوانه ثلثة ایام سأل عنه، فان كان غائباً دعا له و ان كان شاهداً زاره و ان كان مریضاً عاده. .

و قال انس: ما التقم احد اذن رسول اللّه فینحی رأسه حتی یكون الرجل هو الذی ینحی رأسه، و ما اخذ احد بیده فیرسل یده حتی یرسلها الآخر و ما قعد. . . .

نظافت.

سفینه:

، ماده ی خلق، ص 419: و اما نظافة جسمه و طیب ریحه. . . .

راجع به اخلاق رسول اكرم رجوع شود بهسفینة البحار، ماده ی خلق، ایضاً مقاله ی آقای موسوی زنجانی در كتابمحمد خاتم پیامبران، جلد اول، تحت عنوان «گوشه ای از اخلاق محمد» . .

رجوع شود بهجامع ترمذی، صفحه ی 567.

---