فلسفه ی دیگر زهد این است كه اگر انسان غرق در لذات مادی- حتی لذات حلال- شود، در همین دنیا از لذات معنوی محروم می شود. ما یك سلسله لذتهای معنوی داریم كه معنویت ما را بالا می برد. برای كسی كه اهل تهجّد و نماز شب باشد، جزو صادقین و صابرین و مستغفرین بالاسحار باشد، نماز شب لذت و بهجت دارد. آن لذتی كه یك نفر نمازشب خوان حقیقی و واقعی از نماز شب خودش می برد، از آن اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ اَتوبُ اِلَیْه ها می برد، از آن اَلْعَفْو گفتن ها و یاد كردن و دعا كردن های حداقل چهل مؤمن می برد، و آن لذتی را كه از آن یا رَب یا رَب گفتن ها می برد هیچ وقت یك آدم عیّاش كه در كاباره ها می گردد احساس نمی كند. لذت آن نماز شب خوان خیلی عمیقتر، نیرومندتر و نشاطبخش تر است.

اگر ما خودمان را غرق در لذات مادی دنیا كنیم، مثلاً سرشب بنشینیم دور هم و شروع كنیم به گفتن و خندیدن و فرضاً غیبت هم نكنیم كه حرام است، صرفاً شوخیهای مباح بكنیم، و بعد سفره را پهن كنیم و آنقدر بخوریم كه به قول طلبه ها حتّی اِذا بَلَغَ الْعِمامَةَ به عمامه برسد، نفس كشیدن برایمان دشوار شود، فكر و مزاج خودمان را خسته كنیم و بعد مثل یك مرده بیفتیم در رختخواب، آیا در این صورت توفیق پیدا می كنیم كه سحر از دو ساعت مانده به طلوع صبح بلند شویم و بعد، از عمق روح خودمان یارب یارب بگوییم؟ اساساً بیدار نمی شویم و اگر هم بیدار شویم درست مثل مستی كه چند جام شراب خورده است تلوتلو می خوریم. پس اگر انسان بخواهد لذتهای معنوی و الهی را در این دنیا درك كند، چاره ای ندارد جز اینكه از لذتهای مادی و جسمانی كسر كند. علی علیه السلام سحر كه بلند می شد حال عجیبی داشت؛ وقتی نگاهش به آسمان پرستاره ی خدا می افتاد چنین می خواند: إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلافِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی اَلْأَلْبابِ. `اَلَّذِینَ یَذْكُرُونَ اَللّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ اَلنّارِ [1] به خدا قسم لذاتی كه یك مرد با ایمان در آن وقت شب- كه بلند می شود و چشمش به آسمان پر ستاره می افتد و این چند آیه ی قرآن را كه صدای هستی است و از قلب وجود برخاسته است می خواند و با هستی همصدا می شود- احساس می كند، برابر است با یك عمر لذت مادی در این دنیا. یك چنین آدمی نمی تواند مثل ما زندگی كند، نمی تواند سر سفره ی شام بنشیند و در حالی كه ظهر غذاهای سنگین، انواع گوشتها، روغنهای حیوانی و نباتی، انواع شیرینیها و انواع محرّك اشتهاها خورده است، تازه مقداری سوپ بخورد تا اشتهایش تحریك بشود. این روح خودبه خود می میرد. این آدم نمی تواند در نیمه های شب بلند شود و اگر هم بلند شود نمی تواند از عبادت لذت ببرد. لهذا كسانی كه چنین توفیقاتی داشته اند- و ما چنین اشخاصی را دیده ایم- به لذتهای مادی ای كه ما دل بسته ایم هیچ اعتنا ندارند. چه مانعی دارد كه من ذكر خیری از پدر بزرگوار خودم بكنم. از وقتی كه یادم می آید (حداقل از چهل سال پیش) من می دیدم این مرد بزرگ و شریف هیچ وقت نمی گذاشت و نمی گذارد كه وقت خوابش از سه ساعت از شب گذشته تأخیر بیفتد. شام را سر شب می خورَد و سه ساعت از شب گذشته می خوابد و حداقل دو ساعت- و در شبهای جمعه سه ساعت- به طلوع صبح مانده بیدار می شود و حداقل قرآنی كه تلاوت می كند یك جزء است؛ و با چه فراغت و آرامشی نماز شب می خواند! حالا تقریباً صد سال از عمرش می گذرد و هیچ وقت من نمی بینم كه یك خواب ناآرام داشته باشد. و همان لذت معنوی است كه اینچنین نگهش داشته. یك شب نیست كه پدر و مادرش را دعا نكند. یك نامادری داشته كه به او خیلی ارادتمند است و می گوید كه او خیلی به من محبت كرده است؛ شبی نیست كه او را دعا نكند. یك شب نیست كه تمام خویشاوندان و ذی حقّان و بستگان دور و نزدیكش را یاد نكند. اینها دل را زنده می كند. آدمی كه بخواهد از چنین لذتی بهره مند شود، ناچار از لذتهای مادی تخفیف می دهد تا به آن لذت عمیقتر الهی معنوی برسد.

---