5. ص 1: وجوه مشترك افكار روشنفكران عرب و ایرانی: .
الف. ستایش از پیشرفتهای غرب در زمینه های مادی و معنوی
و توصیه ی اقتباس در زمینه ی سیاسی، اقتصادی، فنون نظامی.
ب. مخالفت با خودسری حكومتهای استبدادی و طرفداری از
حكومت قانون و نظام پارلمانی.
ج. ناخشنودی از چیرگی خرافات بر اذهان مسلمین و ضرورت
آشنایی با دانشهای نو.
اما تفاوتهای نظریات این روشنفكران: .
الف. در میان اهل تسنن و عربها آن اندازه كه از طرف علمای
دینی
جلد یك . ج1، ص: 192
برای اصلاح اصول اندیشه سیاسی اسلامی تلاش به عمل آمد
در میان شیعه و ایرانیان به عمل نیامد. حركت مختصری از طرف
مرحوم نائینی به عمل آمد.
ب. اعراب در قرن سیزدهم در راه هویت قومی و ملی خود
كوششها به عمل آوردند بر خلاف ایرانیان كه حتی نهضت مشروطه
نیز رنگ ملیت ندارد. تنها از جنگ جهانی اول به بعد گرایش به
ملیت در میان ایرانیان نیز پیدا شد (كه هنوز هم عمقی ندارد)