اوّلین انتقاد این است كه این نظریّه از حدّ یك «تئوری» بدون دلیل تجاوز نمی كند. یك نظریّه ی فلسفی تاریخی یا باید بر تجربه ی تاریخی واقعیّتهای عینی زمان خودش مبتنی باشد و به دوره های دیگر تعمیم داده شود و یا باید بر اساس شواهد تاریخی از واقعیّات گذشته بنا شده باشد و به زمان حال و آینده تعمیم داده شود و یا باید به شیوه ی قیاسی و استدلال منطقی بر اساس یك سلسله اصول علمی، منطقی، فلسفی ثابت و از پیش پذیرفته شده به اثبات رسیده باشد.

تئوری ماتریالیسم تاریخی بر هیچ یك از این روشهای نامبرده مبتنی نیست. نه واقعیّات زمان ماركس و انگلس از این راه قابل توضیح بوده است تا آنجا كه انگلس تصریح می كند كه من و ماركس اشتباهی كه در برخی كتب در زمینه ی اهمّیت اقتصاد مرتكب شدیم، آنجا كه به تحلیل واقعیّتهای زمان خود پرداخته ایم نظر به اینكه با خود واقعیّت مواجه بوده ایم از آن اشتباهات مبرّا هستیم، و نه واقعیّتهای تاریخی در طول چند هزار سال تاریخ بشر آن را تأیید می كند تا آنجا كه انسان وقتی كه كتابهای «حكیم فرموده» را كه اجبارا می خواهند تاریخ گذشته را با مادّیت تاریخ توجیه كنند می خواند، از توجیه و تأویلهای حضرات سخت دچار شگفتی می شود. مثلا در كتاب تاریخ جهان. . . [1]

---