طبق این نظریّه، تاریخ را- یعنی تحوّلات و تطوّرات تاریخ را- چه از نظر علمی و چه از نظر سیاسی یا اقتصادی یا فنّی یا اخلاقی، نوابغ به وجود می آورند. تفاوت انسانها با سایر جانداران در این است كه سایر جاندارها از نظر زیست شناسی یعنی از نظر استعدادهای طبیعی در یك درجه اند، تفاوتی- لااقل تفاوت قابل ملاحظه ای- در میان افراد از این نظر دیده نمی شود، بر خلاف افراد انسان كه احیانا از نظر استعدادها تفاوتهایی از زمین تا آسمان دارند. نوابغ افراد استثنائی هر جامعه اند. افراد استثنائی كه از قدرت خارق العاده ای از نظر عقل یا ذوق یا اراده و ابتكار برخوردارند، هرگاه در جامعه ای پدید آیند آن جامعه را از نظر علمی و فنّی یا از نظر اخلاقی یا از نظر سیاسی یا از نظر نظامی جلو می برند.

طبق این نظریّه اكثریّت افراد بشر فاقد ابتكارند، دنباله روند، مصرف كننده ی اندیشه و صنعت دیگران اند، امّا همواره كم و بیش در هر جامعه ای یك اقلّیت مبتكر، ابداعگر، پیشرو و پیشتاز، تولید كننده ی اندیشه و آفریننده ی صنعت وجود دارد و آنان هستند كه تاریخ را به جلو می رانند و وارد مرحله ی جدیدی می كنند. «كارلایل» فیلسوف معروف انگلیسی كه كتاب معروف قهرمانان (الابطال) را نوشت و از رسول اكرم آغاز كرد، چنین نظریّه ای دارد. از نظر كارلایل در هر قومی یك یا چند شخصیّت تاریخی جلوه گاه تمام تاریخ آن قوم است، و به عبارت صحیح تر، تاریخ هر قوم جلوه گاه شخصیّت و نبوغ یك یا چند قهرمان است. مثلا تاریخ اسلام جلوه گاه شخصیّت رسول اكرم است و تاریخ جدید فرانسه جلوه گاه شخصیّت ناپلئون و چند نفر دیگر و تاریخ شصت ساله ی اخیر شوروی جلوه گاه شخصیّت لنین.