طبق این نظریّه، محرّك تاریخ، اقتصاد است. تمام شئون اجتماعی و تاریخی هر قوم و ملّت- اعمّ از شئون فرهنگی و مذهبی و سیاسی و نظامی و اجتماعی- جلوه گاه شیوه ی تولیدی و روابط تولیدی آن جامعه است. تغییر و تحوّل در بنیاد اقتصادی جامعه است كه جامعه را از بیخ وبن زیرورو می كند و جلو می برد. نوابغ كه در نظریّه ی پیش سخنشان به میان آمد جز مظاهر نیازهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه نیستند و آن نیازها به نوبه ی خود معلول دگرگونی ابزار تولید است.

كارل ماركس و به طور كلّی ماركسیستها و احیانا عدّه ای از غیر ماركسیستها طرفدار این نظریّه اند. شاید رایج ترین نظریّه ها در عصر ما همین نظریّه باشد.