بنابر ماتریالیسم تاریخی هر فكر، هر اندیشه، هر نظریّه ی فلسفی و یا علمی، هر سیستم اخلاقی به حكم اینكه تجلّی شرایط مادّی و اقتصادی خاصّی است و وابسته به شرایط عینی خاصّ خویش است، نمی تواند اعتبار و ارزش مطلق داشته باشد، بلكه تعلّق دارد به زمان خاصّ خودش و با گذشت آن زمان و تغییر شرایط مادّی و اقتصادی كه قهری و جبری و اجتناب ناپذیر است، آن فكر، آن اندیشه، آن نظریّه ی فلسفی و یا علمی و آن سیستم اخلاقی نیز صحّت و اعتبار خود را از دست می دهد و ناچار فكر و اندیشه و نظریّه ی دیگر باید جایگزین آن گردد.

بنابراین ماتریالیسم تاریخی نیز كه از طرف برخی فیلسوفان و جامعه شناسان طرح شده مشمول این قانون كلّی هست، زیرا اگر مشمول این قانون كلّی نباشد پس استثنائی در كار است و قانون یا قوانینی علمی و فلسفی وجود دارد كه اصالت دارد و تابع هیچ زیربنای اقتصادی نیست، و اگر خود مشمول این قانون هست پس ماتریالیسم تاریخی از نظر ارزش و صحّت و اعتبار فقط در یك زمان محدود و یك دوره ی خاص صادق است كه همان دوره ای است كه پدید آمده است و نه قبل و یا بعد از آن دوره. پس به هر حال ماتریالیسم تاریخی نقض شده است.

یعنی ماتریالیسم تاریخی به عنوان یك تئوری، یك نظریّه ی فلسفی، یك امر روبنایی، یا شامل غیر خودش است و شامل خودش نیست، پس خودش نقض كننده ی خودش است، و یا شامل خودش و یا غیر خودش هست امّا در یك دوره ی محدود، در دوره های دیگر نه شامل خودش است و نه شامل غیر خودش. عین این ایراد، بر ماتریالیسم دیالكتیك كه اصل حركت و اصل پیوستگی متقابل را شامل همه چیز حتّی اصول علمی و فلسفی می داند نیز وارد است و ما در اصول فلسفه و روش رئالیسم(جلد اوّل و دوّم) درباره ی آنها سخن گفته ایم. از اینجا روشن می شود اینكه می گویند جهان نمایشگاه ماتریالیسم دیالكتیك و جامعه نمایشگاه ماتریالیسم تاریخی است، چه اندازه بی پایه است. بر ماتریالیسم تاریخی ایرادهای دیگر نیز وارد است، فعلا از آنها صرف نظر می كنیم. این بنده حقیقتا نمی توانم از ابراز شگفتی خودداری كنم كه نظریّه ای تا این اندازه بی پایه و بی اساس و غیر علمی باشد و در عین حال شهره به علمی بودن شود.

هنر تبلیغ، تماشایی است.