نكته ای كه در اینجا هست این است كه راه راست یكی است، راه كج متعدد. اهل حق همیشه در عالم یك گروهند و مشابه یكدیگر ولی اهل باطل گروهها هستند و غیر مشابه با یكدیگر. چه مثل خوبی پیغمبر اكرم ذكر كرده است! یك وقت اصحاب در جلسه ای نشسته بودند؛ دیدند پیغمبر روی زمین همین طور خط می كشد. اول نقطه ای را در نظر گرفت. بعد، از آنجا كه نشسته بود یك خط مستقیم به سوی آن نقطه كشید. آنگاه خطهایی منحنی- یا اگر مستقیم هم بود غیر موازی با آن خط- كشید؛ یك عده از این طرف كشید یك عده از آن طرف. بعد آن خط وسط را كه خط مستقیم بود نشان داد و فرمود: راه ما یعنی همین و یكی هم بیشتر نیست و اما راههایی كه به این مقصد منتهی نمی شود و راه ما نیست متعدد است، از این طرف بخواهی بروی صدها راه است، از آن طرف هم بخواهی بروی صدها راه است.

این است كه اینجا نگفت كه صالحین هم طرائق هستند؛ صالحون یك طریقه بیشتر نیستند. [آن فرد جن گفت ] بعضی مان غیرصالحند. غیرصالح هم یك گروه نیستند، گروههای مختلف هستند.

وَ أَنّا ظَنَنّا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اَللّهَ فِی اَلْأَرْضِ وَ لَنْ نُعْجِزَهُ هَرَباً. «ظن» در زبان عربی به معنی «گمان» به كار برده می شود و به معنی «یقین» هم به كار برده می شود. در قرآن به هر دو معنا به كار برده شده؛ اینجا به معنی یقین به كار برده شده است. وَ أَنّا ظَنَنّا *ما حالا چنین فكر می كنیم، دیگر رسیده ایم به این حقیقت كه راه حق لا بُدَّ مِنْه است؛ یعنی انسان نمی تواند خود را به ساحل نجات برساند بدون آنكه راه حق را پیش بگیرد كه در واقع خدا را مجبور و عاجز كند. ما فهمیدیم «لا مَفَرَّ مِنْكَ اِلّا اِلَیْكَ» مفرّی از خدا جز به سوی خدا نیست؛ به این یقین رسیدیم أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اَللّهَ فِی اَلْأَرْضِ ما نمی توانیم خدا را عاجز و بیچاره كنیم. مقصود این است كه ما نمی توانیم راه او را نرویم و در عین حال به هدف و مقصد خودمان برسیم؛ یعنی علی رغم راهی كه خدا معین كرده است راه دیگری برویم و در عین حال به نتیجه برسیم. این معنایش لغو كردن راه خدا و غلبه كردن بر خداست. فهمیدیم اینها همه خیال است.

این امر نظیر آن چیزی است كه در میان ما انسانها هم رخ می دهد كه وقتی می بینیم راه خدا دشواری دارد می آییم به خیال خودمان یك راه دیگری خلق می كنیم؛ بعد اگر آن راه را به خودمان نسبت بدهیم كسی از ما قبول نمی كند،

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 793

می گوییم كه راه خدا یك راه سختی است ولی راه امام حسین از راه خدا آسانتر است، ما به جای اینكه راه خدا را برویم راه امام حسین را می رویم؛ به جای اینكه تكلیفهای خدا را انجام بدهیم یك سینه ی سه ضربه می زنیم همه ی كارها را درست می كنیم؛ غافل از اینكه امام حسین كه راهی غیر از راه خدا ندارد. اگر چنین حرفی راست باشد نُعْجِزَ اَللّهَ است یعنی خدا را بیچاره و ناتوان كرده ایم. این راههای فرار شرعی، راههای حیله ی شرعی كه ما در مسائل به كار می بریم، به خیال خودمان اگر اینها درست باشد ما خدا را بیچاره كرده ایم. ولی خدا كه بیچاره نمی شود. پس اینهایی كه ما خیال می كنیم غلط است.