وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ اَلْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ اَلْجِنِّ فَزادُوهُمْ رَهَقاً. اشاره می كنند به
كهانت و ارتباط با جن برقرار كردن و از جن مدد گرفتن انسانها: حالا فهمیدیم كه
گروهی از مردان انسانها به مردانی از جن پناه می برند و آنها را بیشتر بدبخت و تیره و
گناهكار می كنند (عمل كهانت و جن گیری و رابطه با جن برقرار كردن) در عرب هم
معمول بوده كه می گفتند ما پناه می بریم به رئیسِ جن، و از این حرفها. جن چیست
كه انسان بخواهد به او پناه ببرد؟ اصلاً ما كی هستیم، مردان ما كی هستند كه انسانها
بیایند به آنها پناه ببرند؟ ! یعنی كسی كه باید به او پناه برد فقط خداست؛ به خدا باید
پناه برد از جن، از انس، از هر گزندی و از همه چیز؛ در پناه آنها زندگی كردن یعنی
چه؟ !
«فَزادُوهُمْ رَهَقاً» دو معنی مختلف دارد در آنِ واحد كه هر دو درست است. یكی
اینكه این پناه گیرندگان اِنسی كه می خواهند خود را در پناه آن مردان جن قرار بدهند
آنها را بیشتر بدبخت می كنند، آن جنها را گناهكارتر می كنند. عكسش هم درست
است: وقتی كه اینها خودشان را در پناه آنها قرار می دهند این جنها آن انسها را بیشتر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 785
بدبخت و گناهكار می كنند. دوتایی همدیگر را بیشتر گناهكار و بدبخت و بیچاره
می كنند، یعنی كاری است به زیان هر دو طرف.
وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا كَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اَللّهُ أَحَداً. انسانهای گمراه گمان می كردند مثل
شما گمراهان (رو می كند به قومش و می گوید مثل شماگمراهان) كه خیال می كردید
و گمان می بردید كه خدا احدی را مبعوث نخواهد كرد؛ یعنی فكر می كردید دیگر
نبوتی نخواهد بود و پیغمبری نخواهد آمد. چه گمان باطلی شما كردید و چه گمان
باطلی آنها كردند! برخی «
أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اَللّهُ أَحَداً» را به مسأله ی حشر می زنند: گروهی از
انسانها منكر حشر و بعث قیامت شدند، مثل گروهی از شما؛ آیا خیال كرده اید كه
همین حیاتِ در دنیاست و زندگی كردن و مردن و بعث و حشر و نشری دیگر وجود
ندارد؟
وَ أَنّا لَمَسْنَا اَلسَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدِیداً وَ شُهُباً. `وَ أَنّا كُنّا نَقْعُدُ
مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ اَلْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً.