اینجا مطلبی را باید عرض بكنم و آن اینكه فلاسفه ی قدیم اینچنین فكر می كردند كه هرچه جسم است قابل احساس و دیدن است و هرچه قابل دیدن نیست جسم نیست و به اصطلاح می گفتند مجرد از جسمانیت است. آنگاه مجبور بودند اینچنین بگویند كه جن به دلیل اینكه دیده نمی شود پس باید بگوییم جسم نیست ولی خودشان به اشكال برخورد می كردند، می گفتند با برداشتهای قرآن جور در نمی آید چون قرآن می گوید كه انسان را از گِل آفریدیم و جن یا جان را مِنْ نارِ اَلسَّمُومِ [1].

بدیهی است كه آتش جسم است و از جسم آفریده شده. این بود كه این مسأله به صورت یك مشكل باقی ماند. یا خیلی افرادْ اینها را به صورت یك موجودهای سمبلیك می دانستند، یعنی فكر می كردند قرآن با این تعبیرات نخواسته بگوید یك موجود واقعی به نام جن هست بلكه اینها را سمبل یك امور دیگر قرار داده است.

ولی علم امروز مسائلی طرح كرده است كه بعد از طرح این مسائل، برای ما هیچ ضرورتی ندارد كه دنبال این تعبیر و توجیه ها بیاییم و بگوییم كه جن مجرد و نامحسوس است و اساساً جسم نیست. علمای امروز به این مسأله رسیده اند كه ما یك نوع جسم نداریم. علمای قدیم می گفتند یك نوع جسم بیشتر وجود ندارد و آن جسم سه بعدی است، مثل این میز كه سه بعد دارد: طول، عرض، عمق. آیا ممكن است یك موجود دو بعدی، جوهر دو بعدی یعنی جسم دو بعدی داشته باشیم؟

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 777

فرض نمی كردند. جسم یك بعدی چطور؟ باز هم فرض نمی كردند. جسم چهار بعدی چطور؟ باز هم فرض نمی شد مگر در بُعد زمانی كه فقط ملاصدرا فرض كرد.

پنج بعدی و شش بعدی چطور؟ اكنون تا چهارده بعد جلو رفته اند، می گویند ممكن است اجسامی وجود داشته باشد كه اجسام باشند و سه بعدی نباشند. اگر سه بعدی نباشد، دو بعدی یا چهاربعدی باشد تمام احكامش فرق می كند.

مثلاً الآن این دیوار در اینجا هست، اگر در هم بسته باشد امكان ندارد ما از این دیوار عبور كنیم چون ما یك موجود سه بعدی هستیم، این دیوار هم یك واقعیت سه بعدی است؛ نمی تواند یك واقعیت سه بعدی از یك واقعیت سه بعدی دیگر عبور كند. اما اینها معتقدند اگر یك جسمِ دو بعدی باشد از این دیوار عبور می كند بدون اینكه دیوار شكافته شود. ما جسم سه بعدی هستیم و فقط موجودهای سه بعدی را می بینیم؛ یعنی در همین فضایی كه الآن هستیم، در همین كوچه و خیابان ممكن است انواع موجودهایی باشند كه با ابعاد دیگری غیر از سه بعد موجودند ولی ما چون سه بعدی هستیم و فقط سه بعدی ها را می توانیم ببینیم آنها را نمی توانیم ببینیم، اما آنها واقعیت دارند.

حتی می بینید كم كم این مسائل مطرح شده است كه بعضی آثار در روی زمین وجود دارد كه هنوز نتوانسته اند توجیه كنند كه این آثار كِی و چگونه به وجود آمده است؛ مثل اهرام مصر [2]- كه من متأسفانه ندیده ام و فقط شنیده ام- و مثل [آثار موجود در] بعلبك و خیلی جاهای دیگر از عجایب عالم و بالخصوص اهرام مصر كه یك صنعتی است آنقدر عجیب و خارق العاده كه شاید تنها بشر امروز با تكنیك امروز بتواند چنین صنعتی را به وجود بیاورد. مثل اینكه یك ارتفاعی بسازند پنجاه متر، بعد جسمی به وزن پنجاه تن یا بیشتر را روی آن قرار دهند. فقط تكنیك امروز قادر است چنین كاری را بكند. در چندین هزارسال پیش كه بشر دوره ی توحش را طی می كرد این قضایا چگونه رخ داده؟ این یك معماست.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 778

[1] . حجر / 27.

[2] . این را من به صورت یك احتمال و فرضیه ی بعضی افراد عرض می كنم نه اینكه بگویید قطعاً قضیه ازهمین قبیل است.