گفتیم نماز خودش یك عامل تربیت است. عامل دیگر چیست؟
وَ اَلَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ
حَقٌّ مَعْلُومٌ. `لِلسّائِلِ وَ اَلْمَحْرُومِ . این هم درست همان مفهوم دائمون را دارد: كسانی كه
در اموال آنها حقی معین برای سائلان و غیر سائلان از محرومان وجود دارد. سراغ
جنبه ی مالی آمد. انسانی كه به حسب فطرت ابتدایی، كمالش در این است كه
إِذا مَسَّهُ
اَلشَّرُّ جَزُوعاً. `وَ إِذا مَسَّهُ اَلْخَیْرُ مَنُوعاً بعد باید به مرحله ای برسد كه نسبت به مال و
ثروت كه برایش یك خیر است و انسان آن را خیرترین خیرها می شمارد نه تنها
منوع نباشد بلكه برای نیازمندان حقی در مال خود قائل باشد و این حقی را كه در
مال خود هست به دیگران بدهد. این چقدر كمال است برای انسان!
از ائمه سؤال شده است كه مقصود از «حق معلوم» چیست؟ گویا در تفاسیر اهل
تسنن گفته اند مقصود همین حق واجب مثلاً زكات است؛
وَ اَلَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ
مَعْلُومٌ. `لِلسّائِلِ وَ اَلْمَحْرُومِ یعنی كسانی كه زكات مال خودشان یا حقوق واجبه ی مال
خودشان را می دهند. ولی ائمه ی اطهار فرموده اند این بالاتر از زكات است. همین طور
كه در
إِلاَّ اَلْمُصَلِّینَ. `اَلَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ گفتیم مقصود نوافل است، اینجا هم
مقصود زكات نیست چون زكات فریضه است، مقصود بالاتر از زكات است؛ یعنی
افرادی كه با اینكه حقوق واجبه ی خودشان را ادا كرده اند یك حقوقی به صورت نافله
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 713
و مستحب، خودشان در مال خود برای دیگران قرار داده اند، اضافه بر آنچه واجب
است. تازه تعبیر هم این است كه حقی معین در مال آنها برای سائل و محروم هست،
یعنی حقی كه خودشان قرار داده اند نه خدا قرار داده باشد كه آن بدون شك از قبیل
واجبات می شود. البته شك ندارد كه خود همان صدقات واجبه هم در تربیت انسان
اثر دارد به نص آیه ی قرآن كه می فرماید:
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّیهِمْ بِها [1] از
اموال اینها صدقات و زكوات و واجبات را بگیر، به این وسیله آنها را پاكیزه می كنی
و رشد و نموّ می دهی؛ یعنی خودِ گرفتن حقوق واجب از مردم، در ناحیه ی اخلاق
اقتصادی بدون شك یك عامل تطهیر و تربیت است. ولی [دادن این حق ] بر انسان
واجب است؛ نماینده ی پیغمبر به عنوان حاكم شرعی می آید از انسان می گیرد؛ واجب
را گرفته و برده است. از آن بالاتر برای اصلاح و تزكیه ی نفس انسان، این است كه او
زائد بر واجبات، یك میزان معین ثابت و مستقرّی همیشه قرار داده است كه آن را به
مستمندان، به مواردی كه خیر است، به آنچه كه فی سبیل اللّه شمرده می شود
[اختصاص داده ] و فی سبیل اللّه انفاق می كند.