در اینجا از قیامت تعبیر شده است به روزی كه اندازه ی آن روز پنجاه هزارسال است.
اولاً یك سؤال در اینجاست كه معنی پنجاه هزار سالِ آن وقت چیست در صورتی
كه وقتی ما می گوییم سال، یك حسابی است كه با گردش سالیانه ی خودمان
می گوییم، یعنی آنگاه كه زمین ما یك دور به دور خورشید می چرخد ما می گوییم
یك سال. اگر هزار بار چرخید می گوییم هزار سال. اگر پنجاه هزار بار چرخید
می گوییم پنجاه هزار سال. در آنجا كه به تعبیر خود قرآن دیگر نه ماهی است و نه
خورشیدی و نه زمینی و این حسابها همه از بین می رود، پس «پنجاه هزار سال
است» یعنی چه؟ این را مفسرین طرح كرده اند، گفته اند مقصود این است كه
امتدادش امتدادی است كه اگر با این مقیاسی كه در دست شماست اندازه گیری كنند
آن قدر درمی آید.
سؤال دیگر اینكه آیا این روز كه پنجاه هزارسال است، برای همه ی مردم، یك
زمان مطلق است و یك جور است؟ یعنی همه ی مردم روز قیامت را پنجاه هزار سال
طی می كنند؟ این را از پیغمبراكرم سؤال كردند: یا رسولَ اللّه! عجب روز طولانی ای
است! فرمود: به خدای عالم قسم كه آن روز بر مؤمن آن قدر می گذرد كه یك نماز را
می خواند. اینجا هم آیه اساساً راجع به كافرین است. مسأله ی زمان از یك نظر دیگر
هم خیلی قابل توجه است و آن این است كه گذشتِ زمان برای انسان با حالتی كه
انسان در آن حالت قرار دارد یك نسبت مستقیم دارد؛ یعنی انسان به هر اندازه كه
خوش باشد احساسش نسبت به زمان منفی می شود. یك كسی كه غرق در یك
لذتی هست نمی فهمد چگونه این شب صبح شد. گفت:
ببند یك نفس ای آسمان دریچه ی صبح
بر آفتاب كه امشب خوش است با قمرم
برعكس، اگر انسان در یك حال بسیار سختی باشد اجزاء زمان بر انسان بسیار
كند می گذرد. مثل اینكه كسی را ببرند در خزینه ی داغ آب حمّام كه لااقل هشتاد
درجه داغ باشد، بگویند ده دقیقه باید اینجا بمانی. آن وقت است كه ساعت را
حساب می كند و یك ثانیه، از یك ساعتِ حال عادی قطعاً بیشتر بر او می گذرد. و
به هر نسبت كه حال انسان سخت تر باشد زمان بر انسان كندتر می گذرد. این است كه
زمان را نمی شود به صورت یك امر مطلق در نظر گرفت [و گفت ] اگر روز قیامت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 684
پنجاه هزار سال است [چقدر طولانی است! ] فرمود: برای مؤمن مانند یك نماز
است. چگونه یك نماز آنهم برای مؤمن- نه برای غیر مؤمن كه پنج دقیقه ی نماز
برایش مثل یك ساعت طول می كشد- كوتاه است! چگونه نماز برای یك مؤمن،
وقتی نیست و چقدر كم است! تمام دوره ی قیامت برای او این گونه است.
فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً. خطاب به پیغمبر اكرم است كه در مقابل این استعجالها، این
مسخره ها و این تحقیرها تو صبر پیشه كن، صبر زیبا.
به عنوان تذكر و یادآوری عرض می كنم. شب آخر ماه مبارك رمضان است. در
دعای دهه ی آخر این مضمون را همیشه می خوانیم، می گوییم كه خدایا این ایام ماه
رمضان است كه منقضی شد و شبهای این ماه است كه متصرّم شد و گذشت، یعنی
شبهای پرخیری و روزهای پربركتی گذشت و رفت. اللهم ان كنت رضیت عنی فی هذا
الشهر فازدد عنی رضاك خدایا اگر در این ماه از ما راضی شدی پس بر رضای خودت
بیفزا و ان لم تكن رضیت عنی فمن الآن فارضنی و اگر راضی نشده ای، خدایا از تو
مسئلت داریم الآن از ما راضی باش. و شب آخر ماه رمضان تقریباً آخرین فرصت
است برای اینكه انسان جلب مغفرت و رضایت پروردگار را بكند و در حدیث است
كه آن مقدار كه مغفرت خدای متعال در همه ی این ماه شامل حال بندگان شده است در
این شب و روز آخر شامل حال بندگان می شود.