«وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ اَلْحُوتِ إِذْ نادی وَ هُوَ مَكْظُومٌ» مانند آن یار ماهی (یونس) نباش. در
فارسی وقتی كه بخواهند كسی را به اعتبار ملابستش با یك شئ معرفی كنند با همان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 627
یای نسبت می گویند. مثلاً به آن كه یخ می آورد می گویند «یخی» و به آن كه پیاز
می فروشد می گویند «پیازی» . در زبان عربی با كلمه ی «صاحب» می گویند. قبلاً گفتیم
كلمه ی «صاحب» در زبان عربی معنای خیلی وسیعی دارد. آن كسی كه یك نوع
ملابستی با یك شئ دارد- ولو ملابستش در همین حد باشد كه یخ فروش را
می گویند «یخی» - صاحب آن شئ نامیده می شود. و لهذا شیعه در رد استدلال سنیها
كه گفتند در قرآن ابوبكر به عنوان صاحب پیغمبر یاد شده است و صاحب به معنای
رفیق و دوست و صمیمی است، استدلال كردند كه خیر، در قرآن كلمه ی «صاحب»
معنای بسیار اعم و وسیعی دارد؛ هر كسی كه همراه چیزی باشد [صاحب آن چیز
گفته می شود] ولو از قبیل همراهی یونس با ماهی، كه همراهی ماهی با یونس فقط
این است كه امر خدا [به او] شده كه یونس را ببلعد.
«وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ اَلْحُوتِ» مانند یار ماهی مباش
«إِذْ نادی وَ هُوَ مَكْظُومٌ» آن
وقتی كه خدای خود را می خواند، در حالی كه از خشم و غضب داشت- به تعبیر ما-
می تركید. (در آیه ی دیگر است كه
«فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ اَلْمُسَبِّحِینَ. `لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلی یَوْمِ
یُبْعَثُونَ» [1] اگر نبود كه او دائماً از مسبّحان بود [تا قیامت در دل آن ماهی باقی
می ماند. ] با اینكه از مسبحان دائم بوده است [چنان مجازات شده است. ] ) در عین
حال یونس زود درك كرد كه اشتباه كرده است و به درگاه الهی توبه و بازگشت كرد،
كه اینجا به تعبیر
«لَوْ لا أَنْ تَدارَكَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ» آمده است: اگر نبود كه نعمت توفیق
الهی، نعمت توبه، نعمت الهی شامل حالش شده بود، در یك بیابان قفری پرت می شد
با بدبختی.
«فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ» صابر باش برای حكم پروردگار خودت.
«وَ لا تَكُنْ
كَصاحِبِ اَلْحُوتِ» مانند یار ماهی (یونس) مباش
«إِذْ نادی وَ هُوَ مَكْظُومٌ» آن وقتی كه
فریاد می كرد در حالی كه در خشم فرو رفته بود. (شاید مقصود آن وقتی است كه ندا
می كرد، از خدا می خواست كه مردم را عذاب كند، نه آن وقتی كه ندا می كرد، برای
خودش عذرخواهی می كرد. )
«لَوْ لا أَنْ تَدارَكَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ» اگر نعمت توبه تدارك و
جبران نكرده بود
«لَنُبِذَ بِالْعَراءِ وَ هُوَ مَذْمُومٌ» به این ماهی دستور می رسید كه او را در
بیابان قفر بی سقف بی سایبان پرت كن در حالی كه مذموم درگاه پروردگار است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 628
ولی او با توبه ی خود اشتباه خودش را جبران كرد، خدای متعال هم از او پذیرفت.
«فَاجْتَباهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ اَلصّالِحِینَ» خدا او را اختیار و انتخاب كرد و برگزید و او را از
صالحان قرار داد، بنابراین جبران شد.
آیه ی ماقبل آخر این سوره آیه ی معروف است:
وَ إِنْ یَكادُ اَلَّذِینَ كَفَرُوا لَیُزْلِقُونَكَ
بِأَبْصارِهِمْ لَمّا سَمِعُوا اَلذِّكْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ. ترجمه ی آیه این است: و نزدیك است
كه این كافران تو را با چشمهای خود بلغزانند، آن وقتی كه آیات قرآن را می شنوند، و
اینها می گویند كه او (یعنی تو) یك دیوانه و جن زده است. البته در اینجا مقصود این
است كه اگر یك جنبه های غیرعادی در این می بینید، اینها الهامات و القائاتی است
كه شیاطین به او می كنند؛ لهذا بعد می فرماید:
«وَ ما هُوَ إِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِینَ» خیر، اینها جز
ذكری و تذكری و تنبّهی و القائی كه از ناحیه ی پروردگار برای همه ی جهانیان است چیز
دیگر نیست.
این، ترجمه ی تحت اللفظی آیه بود. درباره ی مفاد این آیه ی كریمه، مفسرین دو جور
تفسیر كرده اند.
[1]
. صافّات / 143 و 144.