قرآن این مسأله را تحلیل می كند:
«أَ فَنَجْعَلُ اَلْمُسْلِمِینَ كَالْمُجْرِمِینَ» چه می گویند
اینها؟ روی چه منطق و حسابی این سخن را می گویند؟ آیا كوچكترین منطقی در
كار است؟ آیا عقل چنین حكم می كند؟ پس عقلتان كجا رفت؟ آیا در شرعی و در
نقلی و در یك كتاب آسمانی چنین مطلبی آمده است
(أَمْ لَكُمْ كِتابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ) ؟ آیا
به طور خصوصی از خداوند برای خودشان پیمانی گرفته اند و یك استثنایی در كار
است؟ یا نه، اعتمادشان به این شركاست؟ برای خدا شریكها قائل شدند و برای آن
شریكها یك قدرتی قائل اند و آنها هستند كه حسابها را به نفع اینها بهم می ریزند؟ یا
مطلب چیز دیگری است و آن این است كه این حرف را بهانه كرده اند، یعنی از نظر
خودشان هم این یك فكر جدی نیست، تظاهر به این حرف می كنند برای اینكه از
آن باج و خراجی كه باید بپردازند معاف شوند؛ یعنی مسأله حتی این نیست كه واقعاً
به اینها غرور دست داده باشد و فكری برایشان پیدا شده باشد؛ فقط یك حرفی
است كه به زبان می آورند برای اینكه خودشان را از یك باج و خراجی كه باید
بپردازند معاف كنند، كه این هم نیست، زیرا مگر ما اجر و مزدی خواسته ایم؟ مگر
یك تاوانی در اینجا خواسته ایم كه چون بر دوششان سنگینی می كند یك چنین
حرفی را به زبان می آورند؟
«أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ» آیا این حرف را
می گویند تا بهانه ای در دست بگیرند برای آنكه خودشان را از یك غرامت سنگین
رها كنند، كه تو اجر و مزدی برای رسالت می خواهی، غرامتی از آنها می خواهی؟
هیچ كدام از اینها نیست. (البته اینهایی كه قرآن می گوید، به صورت انكار می گوید و
استفهامهای انكاری است؛ یعنی هیچ كدام از اینها كه وجود ندارد. استفهام انكاری
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 622
یعنی مطلبی را كه قطعاً اینچنین نیست پرسیدن، و گاهی صورت تعجب و استهزاء به
خودش می گیرد. ) یا شاید مطلب دیگری است و آن این است كه سرنوشت به دست
اینهاست، قلم به دست خودشان است [تا] هر طور كه بخواهند سرنوشتها را معین
كنند؟ و كسی كه قلم به دست اوست او مسلط بر غیب عالم است و قضا و قدر در
اختیار اوست:
«أَمْ عِنْدَهُمُ اَلْغَیْبُ» یا غیب عالم، آنجا كه قضا و قدرها و سرنوشتها
تعیین می شود آن غیب و سرنوشت دراختیار اینهاست
«فَهُمْ یَكْتُبُونَ» اینها هستند كه
سرنوشتها را می نویسند؟
تمام اینها یك سلسله استفهامهاست كه خیر، هیچ كدام از اینها نیست. پس
چیست؟ همان كه
«أَنْ كانَ ذا مالٍ وَ بَنِینَ» جز غرور چیز دیگری نیست. غرور است
كه این فكرها و خیالات را برای اینها [به وجود آورده، ] همین خیال كه اگر هم
دنیای دیگری باشد باز ما از مسلمین بهتر هستیم و لااقل مانند آنها هستیم.
حال كه اینها دچار چنین غروری هستند خدای متعال با اینها چگونه رفتار
خواهد كرد؟ در آیات پیش خواندیم كه فرمود:
فَذَرْنِی وَ مَنْ یُكَذِّبُ بِهذَا اَلْحَدِیثِ
سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ . اینجا آن مطلبی بیان می شود كه گفتیم گاهی در قرآن
با كلمه ی «استدراج» بیان شده است و گاهی با كلمه ی «مكر» . گاهی هست كه خداوند با
بندگان خود مكر می كند، یعنی وقتی بنده ای با خدا مكر می كند خدا هم با او مكر
می كند
(وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اَللّهُ وَ اَللّهُ خَیْرُ اَلْماكِرِینَ) [1].