أَثِیمٍ. إثم به معنی گناه است ولی بیشتر به اثر گناه نظر دارد. یك وقت ما می گوییم
عاصی. عاصی یعنی عصیانگر، متمرّد، كسی كه امر خدای خودش را تمرّد كند
(عاصی در اصطلاح قرآن) . این كلمه بیشتر از این نمی فهماند كه امر خدا را تمرد
كرده است. ولی اگر بگوییم مذنب، مذنب از ماده ی ذَ نَب است. ذَ نَب یعنی دُم و دنباله.
قرآن در مورد كارهای خیر یك تعبیر دارد و در مورد كارهای شر تعبیر دیگری
دارد و این خودش [شامل ] یك نكته ی بسیار دقیق علم النفسی و روانشناسی روحی
و معنوی است و آن این است كه كار خیر به انسان نیرو می دهد و سنگینی او را
برطرف می كند، انسان را چالاك می كند، به انسان قدرت و بال می دهد. هر چه
انسان در كار خیر بیشتر وارد شود روحش سبكبارتر و سبكبال تر و قدرتمندتر
می شود، مثل اینكه پا برای رفتن بیشتر پیدا می كند و بال برای پرواز پیدا می كند.
برعكس، كار شر بار برای انسان درست می كند. با هر گناهی مثل اینكه یك چیزی
روی دوش انسان می گذارند؛ قدرت تحرك را از انسان می گیرد.
و لهذا در قرآن به گناه می گوید وِزْر، یعنی بار:
«لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ» [1] این بارهای
سنگینشان را باید در روز قیامت به دوش خود حمل كنند؛ و تعبیرات دیگری از این
قبیل.
یكی از تعبیرات، خود همین «ذنب» است كه از ماده ی «ذَنَب» است. ذَنَب یعنی
دُم. هر گناهی گویی یك دُم برای انسان درست می كند، یعنی برای انسان دنباله
درست می كند. این باز اشاره به جنبه ی دیگری است كه چگونه گناهان، انسان را
سنگین می كند و جلوی تحرك انسان را می گیرد. كار خیر به انسان نیرو می دهد. در
مقام تشبیه به بدن مثال می زنیم (البته مربوط به روح است) . انسان بدنی دارد فرض
كنید شصت كیلو؛ نیرویی هم دارد كه با همین بدن می تواند با سرعتِ چقدر بدود، با
همین بدن می تواند چقدر كوهنوردی كند. یك وقت چیزی بر نیروی بدنی اش
می افزاید، قهراً بر قدرت دویدن و تحركش می افزاید؛ و یك چیز ممكن است
بر عكس از نیروی بدنی او بكاهد از باب اینكه بر وزن بدن می افزاید؛ مثل اینكه
باری را روی دوشش بگذارند، بگویند این شش كیلو بار همیشه روی دوش تو
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 586
باشد.
اثیم از این [گونه ] لغات است. اثیم از ماده ی اثم است. به گناه از آن جهت «اثم»
می گویند كه اثری روی قلب انسان می گذارد و قلب انسان را كدر و زنگ زده می كند.
در آن آیه است:
«تَعاوَنُوا عَلَی اَلْبِرِّ وَ اَلتَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی اَلْإِثْمِ وَ اَلْعُدْوانِ» [2]
تعاون بر اثم نداشته باشید.
مكرر این حدیث را خوانده ایم كه بعد از نزول این آیه مردی به نام وابصه
خدمت رسول اكرم می آید و می خواهد از پیغمبر اكرم تعریف بِرّ و تقوا را از یك
طرف و تعریف اثم و عدوان را از طرف دیگر بپرسد، مخصوصاً می خواهد بداند كه
اثم یعنی چه؟ هنوز شروع به سخن نكرده بود كه پیغمبر اكرم فرمود: وابصه! آیا
بگویم آمده ای از من چه سؤال كنی؟ بفرمایید یا رسولَ اللّه! آمده ای از من بپرسی كه
اثم و برّ چیست؟ بله یا رسول اللّه، برای همین آمده ام. نوشته اند پیغمبر اكرم با دو
انگشتشان به سینه ی وابصه اشاره كردند و فرمودند: «استفت قلبك، استفت قلبك» این
استفسار را از قلب خودت بكن، جواب این فتوا را از قلب خودت بگیر؛ یعنی این
یك حقیقتی است كه انسان از قلب خود احساس می كند كه این كار خیر است،
چون احساس روشنایی و سبكی و تحرك و نشاط می كند؛ و از قلب خود احساس
می كند كه این كار اثم است، چون احساس می كند سنگین شد، كسل شد، كدر و
مكدّر شد.
حال درباره ی اینها می فرماید این اثیم ها، یعنی این غرق شدگان در آثار سوء
گناه.
عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ . بعد از همه ی این حرفها باز صفات دیگری دارند. عُتُلّ است.
«عتل» در زبان عرب آدمی را می گویند كه در رفتار شخصی و معاشرتی، فَظّ و
غلیظ و خشن است. یك افراد بسیار خشن و فوق العاده تندخو و عصبانی. معمولاً
افرادی كه دچار آن گونه بیماریها هستند دچار این بیماری هم می شوند، یعنی تندخو
و خشن و بداخلاق و بدبرخورد، ذلیل، یك انسان بی عقل و بی ریشه و بی بنیاد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 587