بسیاری از مردم وقتی كه بمیرند دفتر عملشان هم با خودشان بسته می شود: «اذا مات ابن آدم انقطع عنه عمله» فرزند آدم كه بمیرد عملش از او بریده می شود، یعنی دفتر عملش بكلی بسته می شود «الا عن ثلاث» مگر از سه چیز (در واقع سه گروه مردم) : «صدقة جاریة» كار خیری انجام بدهد كه بعد از مردن او هم آن كار خیر جریان دارد. برای خدا مدرسه ای یا مسجدی و یا درمانگاهی تأسیس می كند، هر كار خیری، كه بعد از مردنش خودش رفته است ولی كارش دارد كار می كند، پس اجرش تا آن هست قطع نمی شود. «أو ورقة علم ینتفع بها» یك برگ دانش مفید (گفته اند یك برگ حداقل است، چون یك كتاب مشتمل بر برگهای متعدد است) ؛ اگر از كسی فقط به اندازه ی یك ورق دانش بماند كه بعد از او مردم منتفع شوند، تا این برگ دانش و كتاب و ورقه وجود دارد و تا مردم از آن استفاده می كنند اجر این آدم قطع نمی شود. «أو و لد صالح یستغفر له» فرزند صالحی را به دنیا آورده و تربیت كرده كه بعد از او برای او استغفار می كند (یا به موجب روایات، منحصر به استغفار نیست، بعد از او كار خیری انجام می دهد) .

در حدیث است: عیسی بن مریم از قبرستانی می گذشت، با چشم غیبی و ملكوتی احساس كرد كه شخصی معذّب است. بار دیگر از آنجا گذشت و دید عذاب از او برداشته شده است. از خدای متعال رازش را خواست، به او گفتند این فرزندی از خود باقی گذاشته است كه او در این خلال «اوی یتیما و اصلح طریقا» دو كار خیر كرد، یكی اینكه یتیم و بی پناهی را جا داد، دیگر اینكه راهی را اصلاح كرد؛ یك راه خرابه ای بود كه مردم ناراحت بودند، جاده و راهی را اصلاح كرد؛ خداوند به موجب عمل فرزندش به این شخص پاداش داد كه آن فرزند را او این طور ساخته بوده است.

وقتی كه یك انسان عادی- مثلاً كسی كه یك كتاب مفید تألیف كرده است كه سالها در میان مردم باقی می ماند- هنوز نزد خدا دفترش باز است، به یقین پیغمبر كه نه یك نفر، نه دو نفر، نه هزار نفر، نه یك میلیون نفر، نه صد میلیون نفر، نه یك قرن و نه دو قرن سرچشمه ی تمام خیرات و بركات است، از او قطع شدن [اجر] معنی ندارد، تا دنیا دنیاست [اجر و پاداش دارد. ] آن وقت انسان اجر دارد كه كار او از روی كمال عقل و دانایی و اختیار باشد، چون شرط تكلیف این است كه انسان عاقل و مختار و با اراده باشد (و بالغ بودن كه یك امر مفروض و مسلّمی است) .

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 569

«وَ إِنَّكَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» همانا تو بر خُلقی عظیم هستی. اولاً معنایش این است كه تو دارای خلق عظیم هستی؛ ثانیاً چرا «علی خلق عظیم» گفته است؟