«وَ اَلْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ» سوگند به قلم و سوگند به آنچه نویسندگان می نویسند. مكرر
این مطلب را در اوایل سوری كه قسم بوده است گفته ایم و بعد هم باز خواهد آمد
[كه ] انسان به نام خدا یا به نام اولیاء خدا قسم می خورد؛ وقتی شما می گویید «به
خدا» كأ نّه می گویید به احترام حق سوگند، یعنی من احترام حق را گرو صدق سخن
خود قرار می دهم. در قسم، انسان ابراز احترام می كند به آن شیئی كه [به آن ] قسم
می خورد. حال
[1] گاهی انسان قسمی می خورد، احترام آنچه كه به آن قسم می خورد
محرز است ولی تمام عنایتش این است كه آن مطلب را ثابت كند؛ مثل اینكه شما با
رفیقتان صحبت می كنید، می گویید به خدا قسم كه من فلان حرف را نزدم یا فلان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 564
حرف را در فلان جا گفتم. ولی گاهی انسان قسم می خورد، عنایتش به چیز دیگر
است یا لااقل به آن هم عنایت هست؛ قسم می خورد، می خواهد به طرف بفهماند كه
من به این شیئی كه به آن قسم می خورم احترام می گزارم. می بینید در جایی كه كسی
چندان انتظار ندارد، وقتی كه شخصی به جان دوستش قسم می خورد، آن دوستش
به خودش می بالد كه ببینید فلانی برای من اینقدر اهمیت قائل است كه به جان من
قسم می خورد، این علامت این است كه برای من اهمیت قائل است.
قرآن كریم برای اینكه مردم را به آیات و مخلوقات توجه بدهد، به انواعی از
مخلوقات قسم می خورد، از جمادات گرفته تا نباتات و حیوانات و تا انسان و انسان
كامل. حال در اینجا خدای متعال به یك شئ خاصی سوگند یاد كرده است، یعنی به
چیزی ابراز احترام كرده است كه قدر مسلّم این است كه مردم عرب و غیرعرب
احترام آن را به هیچ وجه نمی دانسته اند؛ بشرِ امروز است كه شاید می تواند ارزش
این كار را آن طور كه باید درك كند. به احترام قلم سوگند و به احترام نوشته ها
سوگند؛ به قلم سوگند و به نوشته سوگند. اگر «ما» ی
ما یَسْطُرُونَ را «ما» ی مصدریه
بگیریم (و بیشتر این طور گرفته اند) این جور می شود: به قلم سوگند و به نوشتن
سوگند. این شاید بهتر است، چون خود فن و استعداد نوشتن را می گوید، یعنی
بفهمید كه قلم و استعداد نوشتن و قدرت نوشتن چه نعمت بزرگی است! و اگر «ما» را
«ما» ی موصوله بگیریم این طور می شود: به قلم سوگند و به نوشته ها سوگند.
پس قبل از اینكه مُقْسَمٌ علیه را ذكر كنیم، از اینجا كه قرآن كریم به قلم و نوشتن
سوگند یاد می كند می توانیم روح تعلیمات اسلامی و قرآنی را دریابیم كه روح این
تعلیمات علم است و دانستن و فهم و آن چیزی كه دنیای امروز به آن «فرهنگ»
می گوید. اصلاً اسلام و قرآن دین علم و فرهنگ است. به همین دلیل است كه قرآن
در جاهای دیگر هم همین مطلب یا آن ركن دیگرش را كه استعداد سخن گفتن باشد
با اهمیت فراوان ذكر می كند.
[1]
. این در بیانات دیگر [غیر از قسم ] هم هست.