[مشركین ] همیشه یك سؤال عامیانه در این زمینه از پیغمبر داشتند، به اصطلاح یك
سؤال تعجیزی، یعنی محاجّه ی جدل. در قرآن این سؤال جدلی اینها مكرر آمده است:
تو می گویی قیامتی هست؟ بگو در چه تاریخی، پنج سال دیگر، ده سال دیگر، هزار
سال دیگر، ده هزار سال دیگر؟ به اصطلاح تقویمش را برای ما معین كن؛ بگو در چه
سالی و در چه روزی. (در سوره ی مباركه ی إسراء هست كه:
فَسَیُنْغِضُونَ إِلَیْكَ رُؤُسَهُمْ وَ
یَقُولُونَ مَتی هُوَ قُلْ عَسی أَنْ یَكُونَ قَرِیباً. [1]) در مقابل این سؤال، قرآن همیشه به پیغمبر
می گوید بگو علم ساعت در نزد خداست، علم در نزد خداست، من نذیری هستم، به
من گفته اند و من می دانم قیامتی هست، اما اینكه چه وقت است، آن در نزد خداست.
«وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا اَلْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِینَ» می گویند كه این وعده كی تحقق می پذیرد
اگر راست می گویید؟ سؤال، سؤال عجیبی است، می گوید: «اگر راست می گویید» .
حال اگر پیغمبر مثلاً به اینها گفت در یك میلیون و پانصد و نود و هشت هزار و
دویست و چند روز و چند ساعت و چند دقیقه، آیا این جواب است؟ (این می شود
مثل جواب ملانصرالدین؛ به او گفتند كجا وسط زمین است؟ گفت همین جایی كه من
هستم؛ می گویی نه، بیا حساب كن. ) حالا اگر پیغمبر چنین چیزی بگوید شما قبول
می كنید؟ آخر یك وقت تو تاریخی را كه در یك جای دیگر ضبط شده، داری، از
پیغمبر می پرسی در چه تاریخی است؟ تا بعد ببینی آیا با آن جور در می آید یا نه. این
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 552
اساساً سؤال ندارد، یعنی سؤالی است كه فرضاً خدا به پیغمبر بگوید كه چنین جوابی
به اینها بده، آن جواب برای اینها جواب نیست. پیغمبر بگوید چند سال و چند روز
دیگر؛ به چه دلیلی این درست است؛ به چه دلیلی بعدش نباشد، به چه دلیلی قبلش
نباشد؟
معمولاً در این موارد قرآن دو گونه جواب می دهد و عجیب هم جواب می دهد.
یكی اینكه از نظر كلی وقتی به شكل تقویم و تاریخ سؤال می كنند، می گوید بگو این
علمی است در نزد خدا، من هم نمی دانم دور است یا نزدیك
(أَ قَرِیبٌ أَمْ بَعِیدٌ) ولی
می دانم كه چنین حقیقتی هست. آنچه برای دعوت شما لازم است این است كه
بدانید چنین حقیقتی هست؛ اما تاریخش چه وقت است، این وقت است یا آن وقت،
آن كه اثری در موضوع ندارد.
جواب دیگری كه می دهد بر اساس این است كه هر كسی كه می میرد قیامتش
لااقل آغاز شده است.
آیه ی عجیبی است، می فرماید:
«وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا اَلْوَعْدُ» می گویند این وعده چه
زمانی تحقق پیدا می كند
«إِنْ كُنْتُمْ صادِقِینَ» (ضمیر جمع آورده است و مخاطب فقط
پیغمبر نیست) ای مسلمانان، ای پیغمبر و همه ی اتباعت! اگر راست می گویید تاریخ
دقیقش را برای ما معین كنید. می گوید بگو علم آن در نزد خداست و من فقط نذیری
آشكار هستم، من اعلام خطركننده هستم، من دقیقاً می دانم كه هست، ولی كِی، با
خداست.
بعد بلافاصله می فرماید (در میان این آیات، تنها آیه ای است كه در ابتدای آن
«قُلْ» نیست، چون دنباله ی آیه ی پیش است) :
«فَلَمّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِیئَتْ وُجُوهُ اَلَّذِینَ كَفَرُوا وَ
قِیلَ هذَا اَلَّذِی كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ» چون آن را نزدیك دیدند، چهره ی این كافران (از كمال
ناراحتی) زشت شد و به آنها گفته شد این است همان كه می خواستید. از یك طرف
صحبت آینده است كه [قیامت ] در چه زمانی است؛ یكدفعه قرآن می گوید كه «وقتی
آن را نزدیك دیدند» . مفسرین در توجیه این آیه، عجیب در حیص و بیص افتاده اند
كه یعنی چه؟ صحبتِ این است كه قیامت در چه زمانی است؛ قرآن هم می گوید
علمش با خداست؛ بعد پشت سرش می گوید همین كه دیدند چنین شد (از گذشته
خبر می دهد) .
روی این جهت، بعضی از مفسرین گفته اند شاید مقصود از كلمه ی
«مَتی هذَا*
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 553
اَلْوَعْدُ» قیامت نباشد، مقصود از آن وعده، وعده ی عذابِ در دنیا باشد نه عذاب در
آخرت، و عذاب در دنیا مانند آنچه در بدر اینها گرفتار شدند. ولی آن با آیه ی قبل كه
صحبت از
«إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» است جور درنمی آید.
برخی گفته اند شاید از نظر اینكه مستقبل محقَّق الوقوع است، در
«فَلَمّا رَأَوْهُ
زُلْفَةً» لما به معنی متی باشد: هر زمان كه آن را نزدیك ببینند چنین خواهد شد؛ و حال
آنكه آنجا لما است نه متی.