دو سه شب پیش در روزنامه ی كیهان مصاحبه ای را می خواندم كه شخصی با شخص
دیگری از معروفین عصر ما و از گویندگان شعر نو- كه اینها در اثر موج كاذبی كه
پیدا شده شهرتهای كاذبی پیدا كرده اند- مصاحبه ای كرده بود. قبلاً می دانستم كه او
[1]
یك دیوان حافظ چاپ كرده و در پشت آن عكس حافظ را كشیده است (البته عكس
حافظ كه دردست نیست، تصویری كه از حافظ فرض می كنند) با موهای بلند، ولی
چهره چهره ی خود مؤلّف این كتاب است، یعنی عكس خودش را به جای حافظ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 541
كشیده است. و چقدر هم از این جهت، نفهمیده كار بجایی كرده است، چون او به
جای اینكه حافظی چاپ كرده باشد، خواسته خودش را در قالب حافظ بگنجاند.
عجیب این است: مقدمه ای نوشته كه من كمی از آن مقدمه را در دست كسی
خوانده بودم و هنوز نخوانده ام، ولی از آن مصاحبه كاملاً معلوم بود. در این مقدمه و
در چاپ این حافظ، كوشش كرده كه بگوید: حافظ یك آدمی بوده درست مثل من،
همه چیزش مثل من. می گوید: حافظ خدا را قبول نداشته، قیامت را هم قبول نداشته،
چنین و چنان بوده است. حتی در بعضی جاها كه تحریف، تحریف معنوی می شده،
یعنی اگر می شده بگوید مقصود حافظ چیز دیگر است، [این كار را كرده است. ] مثلاً
حافظ می گوید: «من ملَك بودم و فردوس برین جایم بود (این، نظر بسیار واضح و
روشنی است كه می خواهد بگوید انسان یك حقیقتی است كه عالم عِلوی جایگاه
اوست) آدم آورد در این دیر خراب آبادم» معلوم است كه داستان آدم و بهشت را
دارد می گوید، یعنی همان داستانی كه در ادیان و مذاهب و بالخصوص در قرآن آمده
است. می گوید: چه لزومی دارد ما بگوییم مقصودش این حرفها بوده؟ خیر،
مقصودش این است كه من دلم می خواهد انسان در جامعه چنین زندگی كند (اساساً
به همدیگر ربطی ندارد) ، یك انسانِ مورد آرزوی حافظ بوده است كه در زندگی
باید چنین و چنان باشد، آن را می خواسته بگوید. آخر چگونه معنایش جور
درمی آید؟ ! یك جا می گوید كه شعری را دیدم كه آن را باید تغییر داد. مثلاً حافظ
گفته است: «ندای عشق تو دوشم در اندرون دادند» . با اینكه در تمام نسخه ها
بالاتفاق همین است، دیدم بهتر این است كه بگوییم: «ندای عشق تو روزی در
اندرون دادند» چون اگر بگویم «دوشم» معنایش این است كه (معنای شعر را هم
نفهمیده) فقط دیشب من عاشق تو شدم قبلاً نه؛ این بود كه من آن را «روزی» كردم.
آنجا كه حافظ غزلی گفته است كه مربوط به قضیه ی یزد است (می گویند سفری تا یزد
آمد و بلافاصله به شیراز برگشت؛ تاریخ هم نوشته است؛ در یك غزلش به این قضیه
اشاره می كند) می گوید:
ای صبا از من بگو با ساكنان شهر یزد
كای سر ما حق شناسان گوی چوگان شما
می گوید حافظ بزرگتر از این حرفهاست كه این طور بگوید، من عوضش كردم گفتم:
«ای صبا از من بگو با ساكنان شهر یار» آخر حافظ كه نباید اسم یزد را برده باشد!
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 542