«وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ» و اوست لطیف [آگاه. ]
[1] كلمه ی «لطیف» در قرآن مكرّر استعمال
شده است و در موارد مختلف معانی مختلف دارد، ولی ریشه ی همه ی معانی یك چیز
است. به طوركلی لطافت یك چیز عبارت است از نوعی صفت در شی ء كه حس
ظاهر به طور آشكار آن را درك نمی كند، یك دقت و ذوق و بینشی می خواهد كه
انسان بتواند آن را درك كند. مثلا می گوییم لطافتی كه در شعر حافظ هست یك امر
محسوس نیست، یعنی یك كلمه در این شعر نیست كه اسم این كلمه لطافت این شعر
باشد؛ یك صفت است، اما یك صفت خیلی دقیق و ظریف كه یك حس و یك ذوق
خیلی عالی آن را درك می كند. در حدیث راجع به قرآن می فرماید: «القر ان عبارات و
اشارات و لطائف و حقائق» قرآن چهار چیزِ در طول یكدیگر است: عبارات، یعنی
همین الفاظ. الفاظ قرآن را همه ی مردم می شنوند. معانی ظاهری این الفاظ یعنی
ترجمه ی تحت اللفظی آنها را هم هر كسی می تواند درك كند، امّا قرآن گذشته از آن
ترجمه ی تحت اللفظی كلمات، یك اشاراتی دارد كه انسان باید فكرش دقیقتر باشد تا
اشارات قرآنی را درك كند، و این ماورای عبارات است. از اشارات، دقیقتر
چیزهایی است كه به تعبیر حدیث لطایف است. لطایف حتی از اشارات هم دقیقتر
است، یعنی ذهن باید خیلی دقیق و صاف باشد و بلكه باید پاك و نورانی باشد كه
آن لطایف را از قرآن درك كند. آنگاه در پشت لطایف حقایق است. پس مقصود از
لطافت چنین چیزی است. لطیف یك معنایش این است: آن كه دقایق امور را درك
می كند؛ یعنی خدا نه فقط ظواهر امور را درك می كند، آن دقایق را هم درك می كند.
ولی در یكی از اخبار و احادیث ما كه در اصول كافی آمده است- و البته سابق
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 524
دیده ام، حدیث خیلی خوبی است، فی الجمله از معنایش در ذهنم هست و اتفاقاً در
تفسیر فخررازی كه امروز نگاه می كردم دیدم این معنا را فخررازی هم ذكر كرده
است- امام علیه السلام می فرماید: لطیف یعنی آن كه خالق اشیائی است كه آن اشیاء آنقدر
دقیق اند كه به چشم نمی آیند، یعنی خدا خالق این اشیائی است كه شما می بینید و
هزاران اشیاء دیگر كه بشر نمی تواند وجود آنها را حس كند؛ آنها را آفریده و به آنها
هم آگاه است. پس معنی لطیف یعنی خالق اشیاء خیلی كوچك و خیلی ریز و
اموری كه به واسطه ی خردی- و لطافتی از نظر خردی- به چشم نمی آیند.
یادم هست كه در كتاب خدا در طبیعت نوشته ی فلاماریون (كتاب خوبی است) كه
مرحوم شازده ی خسروانی ترجمه كرده و مرحوم خالصی زاده به این كتاب
پاورقیهایی نوشته است، در یك جا كه مؤلّف برای اثبات صانع به همین اشیاء ریز و
ذره بینی و سلول و این جور چیزها استدلال می كند، خالصی زاده همین حدیث را
آورده است. این حدیث صراحت دارد. حتی آن طور كه فی الجمله یادم هست امام
می فرماید: خداوند حیوانات كوچكی آفریده است؛ لطیف است یعنی خالق
موجودات لطیف و حتی جاندارهای لطیفی است كه آن جاندارها به چشم نمی آیند.
آنگاه معنی آیه چنین می شود:
«أَ لا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ» آیا آن كه آفریده است
نمی داند؟ (چون مردم فكرشان راجع به همین كارهایی است كه خودشان می كنند،
حرفی می زنند آرام بگویند، بلند بگویند و. . . )
«وَ هُوَ اَللَّطِیفُ» او خالق بسیاری اشیاء
است كه شما از وجود آنها به واسطه ی لطافتشان آگاه نیستید، و خبیر است به همان
اشیائی كه به لطف خودش و به لطافت خودش آنها را خلق كرده است؛ یعنی این
مقدار مخلوقاتی كه شما سراغ دارید، گذشته از اینكه آنها را می داند، آنقدر
مخلوقاتی دارد كه شما از وجود آنها هم آگاه نیستید و او به آن مخلوقات هم آگاه
است.
هُوَ اَلَّذِی جَعَلَ لَكُمُ اَلْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِی مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَیْهِ اَلنُّشُورُ. در
این آیه، در آنِ واحد، هم توحید را ذكر كرده است، هم معاد را و هم تكلیف و وظیفه ی
انسان را. اوست آن كس، آن ذاتی كه زمین را برای شما ذلول و رام قرار داد.
«فَامْشُوا
فِی مَناكِبِها» این زمین را كه خدا برای شما ذلول و رام قرار داد، استفاده كنید.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 525
[1]
. [چند ثانیه ای از مطالب روی نوار ضبط نشده است. ]