غرضم این جهت است كه قرآن بسیاری از اختلافات خلقت را یك امر ضروری
می داند ولی در عین حال می فرماید كه در خلقت اختلاف هست، تفاوت نیست.
این، اصطلاح خود قرآن است؛ اختلاف را اثبات می كند، تفاوت را نفی می كند.
معنایش چیست؟ اختلاف درواقع اختلاف نقش است؛ یعنی در عالم خلقت، در این
دستگاه كلی خلقت به هر موجودی یك نقش مخصوص به خود واگذار شده است.
نقش خورشید غیر از نقش ماه است. كاری كه خورشید باید انجام بدهد غیر از
كاری است كه ماه باید انجام بدهد، و كاری كه هر دوی اینها باید انجام بدهند غیر از
كاری است كه زمین باید انجام بدهد. كاری كه هوا باید انجام بدهد غیر از كاری
است كه آب یا خاك باید انجام بدهد. این، معنی اختلاف است. اختلاف یعنی
اختلاف نقش.
تفاوت، یك چیزی است نظیر تبعیض، كه ما در عدل الهی این بحث را تحت
عنوان «تفاوت نه تبعیض» طرح كرده ایم. تبعیض یعنی چه؟ یك وقت هست یك
شی ء در نقش خودش مورد توجه قرار می گیرد و دیگری در نقش خودش مورد
توجه قرار نمی گیرد. در یك كارخانه، یك پیچ كوچك نقشی دارد و یك چرخ
بزرگ نقشی دارد. ولی از نظر آن كه این كارخانه را اداره می كند تفاوتی میان آن
چرخ بزرگ و آن پیچ كوچك نیست؛ یعنی آن پیچ كوچك در جای خودش باید
مورد رسیدگی كامل قرار بگیرد، آن چرخ بزرگ هم باید در جای خودش مورد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 508
توجه قرار بگیرد. این طور نیست كه بگوییم: این آقا اینجا را خوب رسیدگی می كند
و جاهای دیگر كوچكترین رسیدگی نمی شود؛ یعنی از نظر مدبّریّت و تدبیر، وحدت
است. این را در اصطلاح روایات «اتصال تدبیر» می گویند.