صدقه ای كه انسان در راه خدا می دهد از نظر آن خلوص نیتش [متفاوت است. ]
یك وقت كسی صدقه ای می دهد، از مال خودش چیزی به دیگران می دهد، در دل
خودش هزار جور غرور هست: این من هستم كه با مال خودم كه از كدّ یمین و عرق
جبین خودم به دست می آورم، دارم جان مردم را نجات می دهم، چنین و چنان
می كنم. ولی یك فرد دیگر است كه اساساً برای خودش كوچكترین ارزشی قائل
نیست، خیلی در ته دلش ممنون است كه خدا او را واسطه قرار داده است، حالتش
حالت كسی است كه یك نفر دیگر [صدقه را] به دست او داده می گوید: آقا این را تو
بده. این دیگر برای خودش شخصیتی قائل نیست، فقط این امتنان را دارد كه من
وسیله قرار گرفتم. خدا را شكر می كند كه وسیله ی چنین كاری قرار گرفته است. چرا
صدقه ی سِر و مخفی اجرش بیشتر است از صدقه ی علنی؟ برای اینكه صدقه ی سِر از نظر
كیفیت بالاتر است، یعنی انسان به اصطلاح معروف یك دستش می دهد دست
دیگرش آگاه نمی شود، و حتی خود طرف متوجه نمی شود كه چه كسی به او داده
است.
ما در اخبار ائمه ی اطهار داریم كه افرادی بودند از خاندان خودشان بنی هاشم كه
اگر ائمه می خواستند مستقیم به آنها كمك كنند بسا بود احساس حقارت می كردند؛
ائمه به افراد دیگری [مساعده ] می دادند و به آنها می سپردند كه تو از طرف خودت
بده و اسم ما را نبر، نفهمند از طرف ماست. گاهی اتفاق می افتاد كه آنها گله می كردند،
می گفتند: شما بیگانه ها به ما می رسید، ولی این پسرعموهای ما به ما رسیدگی
نمی كنند. اینها همه به كیفیت عمل، به جنبه ی «اصوب عملا» و به جنبه ی «أحسن عملا»
برمی گردد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 493
این مسأله ای كه عرض كردم مسأله ی منّت است. ما در دعای «مكارم الاخلاق»
می خوانیم كه: «و أجر للناس علی یدی الخیر و لا تمحقه بالمن» خدایا برای مردم به
دست من خیر را جاری كن، اما اثر آن را با منّت گذاشتن من از بین نبر؛ یعنی خیری
كه به دست من جاری بشود ولی توأم با یك منت گذاشتن باشد از بین رفته است.
قرآن می فرماید:
«لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ اَلْأَذی » [1] یعنی اگر شما كار خیر
بكنید بعد با یك منت یا یك اذیت، كاری بكنید كه روح طرف را خرد كنید، تمام آن
عملتان بی ارزش است. اینها كیفیت عمل است.
از همه ی اینها بالاتر به طوركلی درجه ی خلوص عمل است، یعنی صِرف للّه و فی اللّه
بودن؛ هیچ غرضی انسان نداشته باشد، در آن اعماق قلبش هم دوست نداشته باشد
كه مردم اگر اطلاع پیدا كنند او را ستایش كنند. این تعبیری است كه در حدیث آمده
است؛ وقتی راجع به اخلاص عمل [سؤال می كنند] كه اخلاص عمل چگونه است،
می فرماید: اخلاص عمل به این نحو است كه این طور نباشید كه اگر مردم اطلاع پیدا
كنند خوشحال بشوید؛ و بلكه آنهایی كه خیلی خوف دارند از اینكه شركی در
عملشان وارد شود، از اینكه مردم دیگر اطلاع پیدا كنند وحشت دارند، ناراحت
می شوند، بلكه نمی خواهند دیگر در دنیا باشند.