اینجا قرآن تعبیری دارد كه در این تعبیر، هم نظر مفسرین را جلب كرده است و هم
روایات روی این تعبیر تكیه كرده اند و آن این است كه می فرماید: خدا این نظام
مرگ و زندگی را (درواقع یعنی نظام طبیعت را) از آن جهت آفرید كه شما را در
آزمون نیكوترین عمل قرار بدهد:
«لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» . نفرمود: «لِیَبْلُوَكُمْ أیُّكُمْ
أكْثَرُ عَمَلاً» ، چون دوگونه می توانست بیان بفرماید: یكی اینكه شما را آزمایش كند
كه چه كسی بیشتر عمل می كند، دیگر اینكه شما را آزمایش كند كه چه كسی بهتر و
نیكوتر و صوابتر عمل می كند. اگر تعبیر این بود كه چه كسی بیشتر عمل می كند،
تكیه روی كمیّت بود، ولی وقتی كه فرموده:
«لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» تكیه روی
كیفیت است. از ما عمل می خواهند، ولی در عمل، ما می توانیم زیاد عمل كنیم، اما
می توانیم بهتر عمل كنیم، یعنی چگونگی عمل ما بهتر باشد.
در هر چیزی این موضوع مطرح است. این مثال عادی را ذكر كنم، همین سخن
گفتن. آیا زیاد حرف زدن هنر است یا نیكو حرف زدن؟ ممكن است یك انسان ده
ساعت پشت سر هم حرف بزند و یك نفر دو دقیقه حرف بزند ولی او در ده ساعت
حرف زدن هیچ محتوایی نداشته باشد و این دو دقیقه حرف زدنش همه محتوا باشد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 490
این دو دقیقه حرف می زند كه بعد ده ساعت می شود شرح داد، او ده ساعت حرف
می زند كه دو دقیقه نمی شود از آن خلاصه گرفت. این، فرق میان كمّیت و كیفیت
است. خدا انسان را مورد آزمون بهترین عمل قرار داده است، نه آزمون زیادترین
عمل.
می دانید كه زهّادی كه در قدیم وجود داشتند تكیه شان بیشتر روی بیشترین
عمل بود. با همدیگر مسابقه می گذاشتند، او می گفت مثلاً من شبانه روزی چند هزار
ركعت نماز می خوانم. ممكن است كسی دو ركعت نماز بخواند كه ارزشش بیشتر
باشد از صدها هزار ركعتی كه شخص دیگر می خواند. این است كه در حدیث آمده
است كه خدا می فرماید:
«لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» و نفرموده: «أكْثَرُ عَمَلاً» ، چون
«أَحْسَنُ عَمَلاً» *یعنی «اَصْوَبُ عَمَلاً» آن كه جنبه ی صواب بودنش بیشتر باشد.
حال چطور می شود كه یك عمل از نظر صواب بودن و كیفیت، یعنی از نظر روح
و معنا و معرفت خدا و صداقت و اخلاص، درجه اش بالا می رود؟